Công tác phòng, chống khủng bố, chống tài trợ khủng bố trong ngành Ngân hàng – Yêu cầu quan trọng và cấp bách
ThS. Nguyễn Văn Ngọc1
Lực lượng đặc nhiệm tài chính về chống rửa tiền và tài trợ khủng bố đã đưa ra khái niệm tài trợ khủng bố (TTKB) là hành vi của bất cứ cá nhân, tổ chức nào, dưới bất kỳ hình thức nào, trực tiếp hoặc gián tiếp, cố ý cung cấp hoặc huy động tiền hay tài sản, với mục đích là tiền hay tài sản đó sẽ được sử dụng hoặc biết là tiền hay tài sản đó được sử dụng một phần hoặc toàn bộ: (i) để thực hiện một hành động khủng bố, hoặc (ii) cho kẻ khủng bố, hoặc (iii) cho tổ chức khủng bố. Theo Luật phòng, chống khủng bố của Việt Nam, TTKB là hành vi hỗ trợ tiền, tài sản dưới bất kỳ hình thức nào cho tổ chức, cá nhân khủng bố.
Sự cần thiết thực hiện các biện pháp phòng, chống TTKB
Sau sự kiện khủng bố tại Mỹ ngày 11/9/2001 đến nay, tình hình khủng bố diễn biến phức tạp, lan rộng ra hầu hết các châu lục, gây hậu quả nặng nề cho nhiều quốc gia. Hoạt động khủng bố có xu hướng nghiêm trọng hơn với nhiều phương thức thủ đoạn mới như đánh bom phóng xạ (bom bẩn), bom sinh hóa học, tấn công qua mạng Internet, tấn công bằng xe tải, tấn công bằng dao… và hiện tượng “Con sói đơn độc” do kẻ khủng bố bị tiêm nhiễm tư tưởng cực đoan, âm thầm thực hiện hoạt động khủng bố.
Khủng bố xảy ra ở hầu hết các khu vực, song tập trung chủ yếu ở Trung Đông, Tây Phi, một số nước châu Âu và khu vực Đông Nam Á. Phần lớn các vụ khủng bố do các tổ chức khủng bố quốc tế, các nhóm ly khai sắc tộc, tôn giáo chống chính quyền thực hiện; ngoài ra, các phần tử Hồi giáo cực đoan cũng thực hiện nhiều vụ khủng bố đơn lẻ. Tổ chức khủng bố quốc tế “Nhà nước Hồi giáo tự xưng - IS” do bị các liên minh quốc tế bao vây, tấn công mạnh tại sào huyệt, nên IS đã mở rộng phạm vi hoạt động và ảnh hưởng ra các khu vực khác trên thế giới. Đông Nam Á là trung tâm Hồi giáo lớn thứ hai trên thế giới (sau Trung Đông) với gần 300 triệu tín đồ, là môi trường thuận lợi để IS đẩy mạnh tuyên truyền tư tưởng cực đoan hòng thực hiện âm mưu biến Đông Nam Á thành “Trung tâm đầu não” mới của IS.
Hiện nay, Mỹ và các nước đồng minh đã có những điều chỉnh chính sách, chuyển trọng tâm chiến lược sang khu vực châu Á - Thái Bình Dương nhằm tăng cường sự hiện diện về chính trị, quân sự, an ninh… Những yếu tố trên làm tăng nguy cơ khủng bố ở khu vực, trong đó khủng bố nhằm vào lợi ích của Mỹ và các nước đồng minh là thách thức không thể coi thường.
Tình hình khủng bố trên thế giới diễn biến phức tạp, lan rộng ra hầu hết các châu lục, đã và đang có tác động tiêu cực đến khu vực Đông Nam Á, trong đó có Việt Nam. Ở Việt Nam, tuy chưa xảy ra hoạt động khủng bố quốc tế, nhưng đã xuất hiện những nguy cơ khủng bố, cụ thể:
(i) Việt Nam có đối tượng, mục tiêu mà các tổ chức khủng bố quốc tế đang tập trung tấn công, đó là cơ quan đại diện ngoại giao các nước, nhất là Mỹ và đồng minh của Mỹ ở Việt Nam, công dân Mỹ và các nước đồng minh của Mỹ, cơ sở kinh tế của nước ngoài.
(ii) Việt Nam nằm liên kề với nhiều quốc gia trong khu vực có các tổ chức khủng bố quốc tế hoạt động mạnh như Philippines, Indonesia, Thailand, Trung Quốc.
(iii) Mặc dù các thế lực phản động lưu vong người Việt, bọn phản động, chống đối trong nước đã chuyển sang hướng “Đấu tranh bất bạo động”, song không từ bỏ âm mưu ý đồ sử dụng bạo lực để chống phá chế độ.
(iv) Hàng năm, có hàng trăm người Hồi giáo Việt Nam được tài trợ xuất cảnh hành hương đến Thánh địa Mecca, du lịch, thăm thân, học tập, đào tạo tại các trường hồi giáo nước ngoài. Đây là điều kiện thuận lợi để các tổ chức khủng bố quốc tế như An Kê-đa, IS, Ta-li-ban có thể lợi dụng tuyên truyền tư tưởng hồi giáo cực đoan, tuyển lựa, phát triển chân rết, đưa trở lại Việt Nam hoạt động.
(v) Hoạt động tàng trữ, buôn bán, vận chuyển chất nổ, chất cháy, chất độc hại ở các địa phương trong cả nước diễn biến phức tạp, còn nhiều sơ hở trong quản lý.
(vi) Do tác động từ tình hình khủng bố ở Bắc Phi, Trung Đông, Hồng Kông… và những mâu thuẫn, xung đột nội tại về dân tộc, tôn giáo ở một số vùng phức tạp về an ninh chính trị ở nước ta nếu không được giải quyết kịp thời, triệt để lại thêm sự kích động, tài trợ, chỉ đạo của các thế lực thù địch bên ngoài có thể nảy sinh “Cách mạng màu” tại Việt Nam, chuyển từ đấu tranh bất bạo động thành bạo động, bạo loạn, dẫn tới các hành vi khủng bố.
(vii) Nguy cơ khủng bố lợi dụng Internet để hoạt động ngày càng gia tăng. Ngày nay, Internet trở thanh công cụ, phương tiện hữu hiệu để các tổ chức khủng bố tuyên truyền tư tưởng cực đoan, lôi kéo, tuyển lựa thành viên tham gia, hướng dẫn hoạt động khủng bố… Hơn nữa, tốc độ lan truyền và ảnh hưởng qua mạng Internet, mạng xã hội không kiểm soát được dẫn đến những hành động bạo loạn, biểu tình, khủng bố (các cuộc cách mạng màu ở Trung Đông, Bắc Phi, Hồng kông…). Nguy hiểm hơn, nếu bọn khủng bố lợi dụng công nghệ cao tiến hành thành công hành vi khủng bố như can thiệp hệ thống giao dịch điện tử ngân hàng; tấn công đánh sập hệ thống kiểm soát không lưu, mạng lưới cung cấp điện quốc gia,… thì sẽ dẫn đến những hậu quả khôn lường.
Biện pháp phòng, chống TTKB theo quy định của pháp luật Việt Nam
Theo quy định tại Luật phòng, chống khủng bố có 8 nhóm biện pháp phòng ngừa khủng bố và TTKB, bao gồm: Thông tin, tuyên truyền, giáo dục về phòng, chống khủng bố, TTKB; quản lý hành chính về an ninh, trật tự; kiểm soát hoạt động giao thông vận tải; kiểm soát giao dịch tiền, tài sản; kiểm soát phương tiện, hàng hóa nhập khẩu, xuất khẩu, quá cảnh; kiểm soát hoạt động xuất bản, báo chí, bưu chính, viễn thông và các hình thức thông tin khác; kiểm soát các hoạt động bảo đảm vệ sinh an toàn thực phẩm, thuốc phòng bệnh, chữa bệnh; xây dựng và tổ chức thực hiện phương án phòng, chống khủng bố, TTKB. Tuy nhiên, theo đặc thù hoạt động của ngành Ngân hàng cần tập trung vào các biện pháp sau:
(i) Thông tin, tuyên truyền, giáo dục về phòng, chống TTKB nhằm nâng cao nhận thức, trách nhiệm và hiệu quả phòng, chống TTKB.
(ii) Theo dõi, giám sát, ngăn chặn các giao dịch tiền, tài sản có dấu hiệu liên quan đến khủng bố, TTKB; giám sát các giao dịch tiền, tài sản có mức giá trị phải báo cáo theo quy định của pháp luật nhằm kịp thời phát hiện giao dịch có dấu hiệu liên quan đến khủng bố, TTKB.
Biện pháp chống TTKB trong ngành Ngân hàng:
(i) Các đơn vị thuộc ngành Ngân hàng khi phát hiện dấu hiệu, hành vi TTKB phải kịp thời báo cho lực lượng chống khủng bố quy định tại điểm a khoản 1 Điều 14 của Luật phòng, chống khủng bố; cụ thể là các cơ quan, đơn vị thuộc Bộ Công an, Bộ Quốc phòng được giao thực hiện nhiệm vụ chống khủng bố.
(ii) Tổ chức tài chính, tổ chức, cá nhân kinh doanh ngành nghề phi tài chính có nghĩa vụ áp dụng các biện pháp nhận biết, cập nhật thông tin khách hàng; khi có nghi ngờ khách hàng hoặc giao dịch của khách hàng liên quan đến tài trợ khủng bố hoặc khách hàng nằm trong danh sách đen thì báo cáo cho lực lượng chống khủng bố của Bộ Công an, Cục Phòng, chống rửa tiền thuộc Ngân hàng Nhà nước Việt Nam và phải áp dụng các biện pháp tạm thời theo quy định của pháp luật về phòng, chống rửa tiền.
(iii) Tổ chức, cá nhân có thẩm quyền thực hiện việc kiểm soát vận chuyển tiền mặt, kim khí quý, đá quý và công cụ chuyển nhượng qua biên giới Việt Nam theo quy định tại Điều 24 của Luật phòng, chống khủng bố và Điều 24 của Luật Phòng, chống rửa tiền có trách nhiệm phát hiện, ngăn chặn, xử lý kịp thời hành vi lợi dụng các hoạt động này để TTKB.
Một số khó khăn trong việc phòng, chống TTKB
Nguyên nhân, động cơ của TTKB thường liên quan đến chính trị, tôn giáo, sắc tộc nên cuộc chiến đấu tranh với loại tội phạm này được xác định là thường xuyên, lâu dài.
Khác với rửa tiền, nguồn gốc của tiền được rửa là bất hợp pháp, nhưng nguồn tiền để TTKB lại bao gồm hợp pháp và bất hợp pháp.
Số tiền TTKB thường là số tiền nhỏ, khó phân biệt với hàng trăm, hàng ngàn giao dịch chuyển tiền kiều hối và chuyển tiền một chiều từ nước ngoài về theo quy định của pháp luật về quản lý ngoại hối.
Tội phạm TTKB thường sử dụng các tổ chức phi chính phủ (NGO) và phi lợi nhuận (NPO) để chuyển tiền, tài sản cho kẻ khủng bố và tổ chức khủng bố. Những tổ chức này hoạt động ở tất các các lĩnh vực trong cuộc sống chính trị, kinh tế, văn hóa, khoa học kỹ thuật, tôn giáo, sức khỏe, thể dục thể thao, từ thiện… và hoạt động ở tất cả các vùng miền, khu vực địa lý, bao gồm cả vùng sâu, vùng xa.
Bên cạnh đó, CTED - Ủy ban chống khủng bố của Hội đồng Bảo an Liên hợp quốc khẳng định, rủi ro khủng bố, TTKB gắn với hoạt động của các trang mạng xã hội, các tổ chức truyền thông, báo chí có xu hướng gia tăng do các tổ chức, phần tử khủng bố, TTKB lợi dụng để liên lạc, trao đổi tin tức và thực hiện TTKB.
Trách nhiệm của Thủ trưởng các đơn vị trong ngành Ngân hàng
- Thông tin, tuyên truyền, giáo dục về phòng, chống TTKB nhằm nâng cao nhận thức, trách nhiệm và hiệu quả phòng, chống TTKB. Nội dung bao gồm:
(i) Nguy cơ, diễn biến, tình hình khủng bố; thủ đoạn, phương thức hoạt động, tính chất nguy hiểm, tác hại của khủng bố; (ii) Biện pháp, kinh nghiệm, chính sách, pháp luật về phòng, chống khủng bố; (iii) Trách nhiệm của cơ quan, tổ chức, cá nhân trong phòng, chống khủng bố; (iv) Các nội dung cần thiết khác phục vụ cho yêu cầu phòng, chống khủng bố.
Để có thông tin, tài liệu phục vụ cho việc tuyên truyền, giáo dục về phòng, chống khủng bố, TTKB đề nghị các tổ chức tín dụng liên hệ trực tiếp với Văn phòng thường trực của Ban chỉ đạo phòng, chống khủng bố quốc gia để đặt mua Bản tin phòng, chống khủng bố được phát hành hàng tháng.
- Theo dõi, giám sát, ngăn chặn các giao dịch tiền, tài sản có dấu hiệu liên quan đến khủng bố; giám sát các giao dịch tiền, tài sản có mức giá trị phải báo cáo theo quy định của pháp luật nhằm kịp thời phát hiện giao dịch có dấu hiệu liên quan đến khủng bố, TTKB.
- Đối với các tổ chức tín dụng cần phải thực hiện rà soát khách hàng theo danh sách đen do Bộ Công an chủ trì lập theo quy định của pháp luật. Danh sách đen của Bộ Công an gồm tổ chức, cá nhân liên quan đến khủng bố, TTKB theo: (i) Nghị quyết của Hội đồng Bảo an Liên hợp quốc ban hành trên cơ sở Chương VII của Hiến chương Liên hợp quốc; tập trung rà soát theo Nghị quyết 1267 và các nghị quyết kế thừa liên quan đến tổ chức khủng bố Ta-li-ban và Al-qaeda và Afghanistan;
(ii) Yêu cầu của quốc gia khác (nội dung này được thực hiện theo yêu cầu của Nghị quyết 1373); (iii) Kết quả hoạt động điều tra, truy tố, xét xử của cơ quan tiến hành tố tụng hình sự; (iv) Bằng hoạt động nghiệp vụ của mình, các cơ quan chức năng của Việt Nam có căn cứ để cho rằng một cá nhân, tổ chức đã hoặc chuẩn bị thực hiện một trong các hành vi được quy định tại khoản 1, khoản 2 Điều 3 Luật phòng, chống khủng bố. Danh sách đen hiện nay được đăng trên Cổng thông tin điện tử Bộ Công an tại mục “Tổ chức khủng bố” và mục “Liên kết website, tiểu mục: danh sách tổ chức, cá nhân liên quan đến khủng bố, TTKB theo Nghị quyết 1267 của Liên hợp quốc”.
Các tổ chức tín dụng có trách nhiệm thường xuyên cập nhật danh sách tổ chức, cá nhân liên quan đến khủng bố, TTKB; tổ chức, cá nhân được đưa ra khỏi danh sách tổ chức, cá nhân liên quan đến khủng bố, TTKB và thực hiện việc tạm ngừng lưu thông, phong tỏa tiền, tài sản liên quan đến khủng bố, TTKB theo quy định tại khoản 3 Điều 11 Nghị định 122/2013/NĐ-CP ngày 11/10/2013 của Chính phủ quy định về tạm ngừng lưu thông, phong tỏa, niêm phong, tạm giữ và xử lý tiền, tài sản liên quan đến khủng bố, TTKB; xác lập danh sách tổ chức, cá nhân liên quan đến khủng bố, TTKB.
Ngoài ra, các tổ chức tín dụng cần tổ chức nghiên cứu và nhận diện các dấu hiệu liên quan đến TTKB đã được Cục Phòng, chống rửa tiền biên dịch từ tài liệu của FATF và đã gửi cho các tổ chức tín dụng theo công văn 1565/TTGSNH11.m ngày 28/9/2016.
- Áp dụng các biện pháp nhận biết, cập nhật thông tin khách hàng; khi có nghi ngờ khách hàng hoặc giao dịch của khách hàng liên quan đến TTKB hoặc khách hàng nằm trong danh sách đen thì báo cáo cho lực lượng chống khủng bố của Bộ Công an, Cục Phòng, chống rửa tiền thuộc Ngân hàng Nhà nước Việt Nam và phải áp dụng các biện pháp tạm thời theo quy định của pháp luật về phòng, chống rửa tiền (bao gồm biện pháp trì hoãn giao dịch và phong tỏa tài khoản) (Điều 34 Luật phòng, chống khủng bố).
Các tổ chức tín dụng có trách nhiệm thường xuyên kiểm tra, làm rõ ngay khi có nghi ngờ giao dịch của khách hàng có liên quan đến khủng bố, TTKB. Trường hợp phát hiện tiền, tài sản liên quan đến khủng bố, TTKB thì phải thực hiện ngay việc tạm ngừng lưu thông, phong tỏa toàn bộ tiền, tài sản đó; đồng thời, phải báo cáo ngay bằng văn bản, kèm theo các tài liệu có liên quan cho Giám đốc Công an cấp tỉnh để xem xét, quyết định. Trong thời hạn không quá 03 ngày làm việc, kể từ ngày nhận được báo cáo, Giám đốc Công an cấp tỉnh có trách nhiệm phối hợp với Tổng cục An ninh thuộc Bộ Công an xem xét, nếu tiền, tài sản đã bị tạm ngừng lưu thông, phong tỏa đúng là của tổ chức, cá nhân có liên quan đến khủng bố, TTKB thì ra quyết định áp dụng biện pháp tạm ngừng lưu thông, phong tỏa, niêm phong hoặc tạm giữ và gửi quyết định cho cơ quan, tổ chức, cá nhân có liên quan để thi hành. Trường hợp tổ chức, cá nhân đó không thuộc danh sách tổ chức, cá nhân liên quan đến khủng bố, TTKB thì thông báo bằng văn bản cho tổ chức tài chính, tổ chức, cá nhân kinh doanh ngành nghề phi tài chính để chấm dứt ngay việc tạm ngừng lưu thông, phong tỏa đã thực hiện (Điều 8 Nghị định 122).
Trong ngành Ngân hàng, ngày 20/8/2014, Ngân hàng Nhà nước đã ban hành Phương án phòng, chống khủng bố ngành Ngân hàng số 01/PA-NHNN.m và Bảng phân công thực hiện trách nhiệm của Ngân hàng Nhà nước trong công tác phòng, chống khủng bố và chống TTKB. Theo đó, hầu hết các đơn vị trong ngành Ngân hàng đã xây dựng Phương án phòng, chống khủng bố tại đơn vị mình, tăng cường khả năng ứng phó khi khủng bố xảy ra. Trong thời gian qua, Ban chỉ đạo phòng, chống khủng bố ngành Ngân hàng đã phối hợp với các đơn vị có liên quan triển khai rất nhiều hoạt động nhằm tuyên truyền, phổ biến cũng như hướng dẫn triển khai công tác phòng, chống khủng bố trong ngành Ngân hàng như: Tổ chức Hội nghị phổ biến, quán triệt Luật phòng, chống khủng bố và các văn bản hướng dẫn thi hành; Hội nghị tập huấn công tác phòng, chống khủng bố, TTKB; Kiểm tra, đôn đốc việc triển khai thực hiện công tác phòng, chống khủng bố tại các mục tiêu, địa bàn trọng điểm; tổ chức diễn tập, xử lý tình huống khi khủng bố xảy ra…
Với các hoạt động nêu trên, chúng ta tin tưởng và hi vọng công tác phòng, chống khủng bố, chống TTKB trong ngành Ngân hàng sẽ thực sự phát huy hiệu quả, đảm bảo hoạt động ngân hàng được an toàn và phát triển bền vững.
1 Cục trưởng Cục Phòng, chống rửa tiền – Cơ quan Thanh tra, giám sát ngân hàng, NHNN