Sáng ngày 07/6/2017, Kỳ họp thứ 3 Quốc hội Khóa XIV đã họp phiên toàn thể tại Hội trường để thảo luận về dự thảo Nghị quyết xử lý nợ xấu, Thống đốc NHNN Lê Minh Hưng đã phát biểu làm rõ những vấn đề Đại biểu Quốc hội quan tâm về dự thảo Nghị quyết này. Cổng Thông tin điện tử NHNN xin giới thiệu bài phát biểu của Thống đốc NHNN.
Kính thưa các đồng chí Chủ trì kỳ họp,
Kính thưa các vị đại biểu Quốc hội,
Trước hết, qua các ý kiến phát biểu của các vị đại biểu Quốc hội trong phiên thảo luận tại tổ ngày 26/5/2017 và tại hội trường hôm nay, cơ quan soạn thảo cũng như Chính phủ, chúng tôi thấy ý kiến của các đại biểu rất xác đáng và thể hiện tâm huyết và chia sẻ, đồng hành của các vị đại biểu Quốc hội với hoạt động ngân hàng nói chung cũng như công tác xây dựng và trình Quốc hội xem xét thông qua dự thảo Nghị quyết về xử lý nợ xấu cũng như Luật các tổ chức tín dụng.
Căn cứ vào ý kiến của các đại biểu đã thảo luận và cho ý kiến, cơ quan soạn thảo xin báo cáo thêm với Quốc hội một số nội dung liên quan chủ yếu đến Nghị quyết về xử lý nợ xấu như sau:
Có rất nhiều ý kiến của các đại biểu Quốc hội, ví dụ đại biểu Mai Sỹ Diến đoàn Thanh Hóa, đại biểu Nguyễn Đức Sáu ở Thành phố Hồ Chí Minh, đại biểu Đinh Duy Vượt ở Gia Lai, đại biểu Trần Thị Quốc Khánh ở Hà Nội, đại biểu Phan Văn Trường ở Thái Nguyên và một số đại biểu có nói rất nhiều và nhấn mạnh đến việc phải xác định rõ thực trạng nợ xấu, nguyên nhân nợ xấu và việc xử lý trách nhiệm của những tổ chức và cá nhân có liên quan đến việc để gây ra nợ xấu.
Theo chỉ đạo của Chính phủ thì vừa qua Ngân hàng nhà nước trên cơ sở đánh giá tổng kết việc thực hiện Đề án 254 về cơ cấu lại các tổ chức tín dụng giai đoạn 2011-2015 cũng như đề án thực hiện việc xử lý nợ xấu theo Quyết định 843 của Thủ tướng Chính phủ, chúng tôi đã tổng kết việc thực hiện, đánh giá mặt đạt được cũng như nguyên nhân và vấn đề tồn tại, yếu kém. Đề án này đã được ngân hàng nhà nước trình Chính phủ và báo cáo Bộ Chính trị xem xét, có kết luận. Trên cơ sở đề án đó thì chúng tôi đã hoàn thiện trình Thủ trướng Chính phủ dự thảo quyết định phê duyệt việc cơ cấu lại các tổ chức tín dụng trong giai đoạn 5 năm tới cũng như gắn với xử lý nợ xấu. Rất nhiều công việc cụ thể về hoàn thiện khuôn khổ pháp lý, pháp quy, tăng cường trách nhiệm và năng lực thanh tra giám sát, đảm bảo an toàn của hệ thống Ngân hàng nhà nước cũng như tăng cường chức năng kiểm tra, kiểm soát nội bộ và trách nhiệm của các tổ chức tín dụng đã được quy định cụ thể trong việc tổ chức thực hiện đề án cơ cấu lại.
Đặc biệt, những nhiệm vụ trong đề án này, trong đó có nhiệm vụ trình Quốc hội để xem xét thông qua nghị quyết về xử lý nợ xấu và sửa đổi Luật tổ chức tín dụng cũng là một trong những nhiệm vụ trọng tâm. Trong đề án này, chúng tôi đã báo cáo các cơ quan chức năng có thẩm quyền toàn bộ thực trạng về nợ xấu và các nguyên nhân. Hôm nay, trong khuôn khổ thời gian, chúng tôi xin báo cáo thêm như sau:
Về số liệu nợ xấu, tại thời điểm tháng 9/2012 khi báo cáo Quốc hội thì tỷ lệ nợ xấu ước tính một cách thận trọng là chiếm 17,21% tổng dư nợ và cho vay nền kinh tế. Nếu đánh giá một cách toàn diện và thực chất qua công tác thanh tra thì con số nợ xấu ở thời điểm đó có thể cao hơn. Tính đến 31/12/2016 như đã báo cáo Quốc hội, nợ xấu nội bảng của các tổ chức tín dụng hiện nay là trên 150.000 tỷ, chiếm 2,52% tổng dư nợ. Tổng nợ xấu mà công ty mua bán nợ VAMC đã mua nhưng chưa xử lý được là trên 195.000 tỷ, hiện chiếm 3,29% tổng dư nợ. Nợ xấu nội bảng và nợ xấu đã bán cho VAMC chưa xử lý được hiện nay là trên 345.000 tỷ, chiếm 5,8% tổng dư nợ.
Nợ xấu nội bảng và nợ xấu của VAMC đã mua chưa xử lý và nợ có nguy cơ cao trở thành nợ xấu thì báo cáo Quốc hội nợ có nguy cơ cao trở thành nợ xấu tức là những khoản nợ vào thời điểm khó khăn của giai đoạn 2011-2012-2013 theo nghị quyết của Quốc hội và Chính phủ chúng ta đã phải cơ cấu lại nợ cho các tổ chức kinh tế và các đối tượng vay vốn để có cơ hội tiếp tục vay vốn và thực hiện các hoạt động sản xuất, kinh doanh. Nếu tính cả những khoản này và về bản chất Ngân hàng nhà nước đánh giá rất thận trọng là nếu đến hạn thì cũng sẽ thành nợ xấu, tổng nợ xấu và dư nợ hiện nay là 10,08% dư nợ và tổng dư nợ cho vay đối với nền kinh tế. Báo cáo Quốc hội, con số xấu là như vậy.
Theo chúng tôi phân loại thì hiện nay, trong số tổng nợ xấu nội bảng và nợ xấu bán cho VAMC thì nợ các doanh nghiệp ngoài quốc doanh chiếm khoảng gần 64%; nợ của các doanh nghiệp nhà nước chiếm khoảng 6,3%; nợ của hộ kinh doanh và cá nhân chiếm khoảng trên 21%; nợ của các doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài chiếm 1,8% tổng dư nợ. Chúng tôi đã có đầy đủ các số liệu báo cáo và chúng tôi cũng sẵn sàng báo cáo chi tiết gửi đến các vị đại biểu Quốc hội.
Về nguyên nhân của nợ xấu và trách nhiệm, nhiều ý kiến đại biểu cũng đã phân tích rất sâu sắc về nguyên nhân nợ xấu. Nhìn từ góc độ hoạt động ngân hàng và tổ chức tín dụng chúng tôi nhận thấy một số nguyên nhân khách quan và chủ quan, những nguyên nhân này chúng tôi cũng đánh giá và báo cáo đầy đủ lên Chính phủ và các cơ quan có thẩm quyền.
Thứ nhất, về nhóm nguyên nhân khách quan, thời gian qua sự bất ổn chính trị và kinh tế trên thế giới cũng như tác động của chu kỳ kinh tế và khủng hoảng trên thị trường tài chính tiền tệ và kinh tế quốc tế tác động rất mạnh và gây tiềm ẩn, rủi ro rất lớn trong hoạt động sản xuất kinh doanh trong nước. Trong khi đó, kinh tế trong nước cũng còn khó khăn và chất lượng kinh tế cũng tăng trưởng chưa cao, nợ công tăng nhanh. Một yếu tố rất quan trọng ở thị trường bất động sản có một giai đoạn rất dài là trầm lắng. Các doanh nghiệp của Việt Nam hiện nay đang phụ thuộc rất lớn vào vốn vay ngân hàng, hiệu quả sản xuất còn thấp nên khi có biến động từ bên trong và bên ngoài thì đều tác động trực tiếp đến hiệu quả hoạt động của các doanh nghiệp vay vốn, do đó gián tiếp và trực tiếp đều gây ra nợ xấu.
Thứ hai, hiện nay quy mô hoạt động của nhiều doanh nghiệp còn rất nhỏ và phụ thuộc vào thị trường thế giới. Tình hình thời tiết ở trong nước cũng có giai đoạn như nhiều năm vừa qua rất khó khăn, gây ra tác động là khả năng không trả được nợ của các doanh nghiệp vay vốn. Theo thống kê của Tổng cục thống kê thì trong giai đoạn từ năm 2011 - 2015 bình quân mỗi năm có trên 63.000 doanh nghiệp giải thể và phá sản, các yếu tố này cũng làm gia tăng nợ xấu trong nền kinh tế và nợ xấu của hệ thống ngân hàng.
Thứ ba, trong một giai đoạn các chính sách kinh tế, đặc biệt chính sách vĩ mô cũng còn thiếu tính ổn định, làm ảnh hưởng đến khả năng sản xuất kinh doanh và khả năng trả nợ của khách hàng.
Thứ tư, hệ thống một số các cơ chế chính sách về xử lý tài sản còn bất cập nên chưa hạn chế đến việc xử lý tài sản cũng như nợ của các tổ chức tín dụng.
Thứ năm, như nhiều đại biểu có nêu là nhiều trường hợp khách hàng vay còn chây ỳ và trốn tránh nghĩa vụ trả nợ.
Thứ sáu, thị trường vốn còn chưa phát triển tương xứng nên hệ thống ngân hàng vẫn là kênh tài trợ chủ yếu cho đầu tư và phát triển. Chính vì vậy, rủi ro chính của hệ thống tài chính chính là rủi ro của hệ thống ngân hàng. Đồng thời do mô hình tăng trưởng của chúng ta trong nhiều năm vẫn phụ thuộc vào đầu tư theo chiều rộng và sử dụng vốn vay nên nợ xấu của nền kinh tế chủ yếu là nợ xấu của hệ thống ngân hàng, đấy là một số các nhóm nguyên nhân khách quan. Về nguyên nhân chủ quan:
Thứ nhất, từ phía chính các tổ chức tín dụng, quy trình tín dụng của một số tổ chức chưa đầy đủ, chưa chặt chẽ, tạo kẽ hở để cán bộ ngân hàng và khách hàng lợi dụng. Ở một số tổ chức tín dụng, năng lực quản trị rủi ro còn hạn chế. Công tác kiểm tra, kiểm soát nội bộ chưa tốt, tính tuân thủ các quy chế chưa cao, các chuẩn mực đạo đức đối với cán bộ cận tín dụng ngân hàng chưa được quan tâm, cho nên dẫn đến những rủi ro trong việc cho vay.
Thứ hai, rủi ro về đạo đức của cán bộ ngân hàng, một bộ phận cán bộ ngân hàng thoái hóa biến chất và lợi dụng chức vụ quyền hạn, câu kết với khách hàng để cố ý làm trái các quy định và đe dọa đến hoạt động và tính lành mạnh, an toàn của hệ thống ngân hàng. Và các hành vi vi phạm pháp luật này trong thời gian qua đều đã, đang, sẽ được xử lý nghiêm theo quy định của pháp luật.
Thứ ba, chúng tôi nhìn nhận là đề án cơ cấu lại hệ thống tổ chức tín dụng trong 5 năm qua mặc dù đã đạt được một số kết quả bước đầu nhưng chưa thể giải quyết được những yếu kém cơ bản của hệ thống các tổ chức tín dụng cũng như xử lý nợ xấu một cách triệt để.
Thứ tư, năng lực tài chính của bản thân các tổ chức tín dụng còn hạn chế, đặc biệt kể cả các ngân hàng thương mại của nhà nước.
Thứ năm, điểm này chúng tôi nhìn nhận một cách rất thẳng thắn, công tác thanh tra giám sát của ngân hàng nhà nước. Tuy đã có nhiều cố gắng và đạt được một số kết quả nhưng vẫn còn hạn chế và chưa hoàn toàn đáp ứng được yêu cầu phát triển của hệ thống các tổ chức tín dụng trong tình hình mới. Năng lực trình độ của một bộ phận cán bộ thanh tra ngân hàng còn bất cập, còn một số ít trường hợp cán bộ thanh tra giám sát của ngân hàng còn để xảy ra vi phạm pháp luật.
Về vấn đề xử lý trách nhiệm nợ xấu, chúng tôi xin báo cáo Quốc hội, trong dự thảo nghị quyết Chính phủ đã bàn kỹ, không có một quy định nào trong dự thảo nghị quyết này có thể gây ra, tạo điều kiện cho các tổ chức tín dụng hay các tổ chức, cá nhân có liên quan có thể trục lợi. Còn các hành vi vi phạm pháp luật mà các cá nhân có hành vi vi phạm pháp luật đều sẽ bị xử lý nghiêm theo quy định của pháp luật. Thời gian qua, qua công tác thanh tra, giám sát, cơ quan thanh tra giám sát của ngân hàng đã tiến hành xử lý rất nhiều vụ việc vi phạm, đồng thời chuyển và chỉ đạo các tổ chức tín dụng cũng như trực tiếp Ngân hàng nhà nước đã chuyển các hồ sơ có dấu hiệu vi phạm pháp luật và gây ra tổn thất và nợ xấu cho ngân hàng sang cơ quan điều tra.
Từ năm 2011 đến năm 2016, báo cáo với Quốc hội, theo thống kê của Bộ Công an, các cơ quan điều tra của Bộ Công an, không bao gồm công an các địa phương, đã phát hiện và khởi tố điều tra 95 vụ án kinh tế xảy ra trong lĩnh vực ngân hàng và đã khởi tố bị can khoảng gần 200 cán bộ ngân hàng. Chỉ tính riêng một số vụ án lớn gần đây trong lĩnh vực ngân hàng, các cơ quan tiến hành tố tụng khởi tố điều tra, truy tố và xét xử khoảng 128 cán bộ ngân hàng trong đó có nhiều đối tượng là Chủ tịch Hội đồng quản trị, Tổng Giám đốc, thành viên Hội đồng quản trị và Phó Tổng giám đốc, giám đốc chi nhánh của các tổ chức tín dụng và có nhiều mức án đã được kết án rất nghiêm khắc kể cả án tử hình, chung thân và trên 20 năm tù.
Ngay tại Ngân hàng nông nghiệp và phát triển nông thôn từ năm 2013 đến nay đã xử lý trách nhiệm 352 cán bộ. Đồng thời, trong giai đoạn tái cơ cấu vừa qua đã điều tra xử lý 65 vụ án tại Ngân hàng Nông nghiệp xử lý hình sự 122 cán bộ, trong đó có nguyên Chủ tịch Hội đồng quản trị, Ủy viên Hội đồng quản trị, Tổng giám đốc và các lãnh đạo của Ngân hàng Nông nghiệp.
Trong đề án chúng tôi đề ra giải pháp định hướng rất rõ, một mặt xử lý nợ xấu nhưng mặt khác ngăn ngừa các nợ xấu phát sinh. Chúng tôi định hướng trong điều hành chính sách tiền tệ trong thời gian tới phải kiểm soát được ổn định vĩ mô, tạo điều kiện tăng cường năng lực thanh tra, giám sát cũng như yêu cầu các tổ chức tín dụng là phải tăng cường năng lực quản trị điều hành để hạn chế phát sinh nợ xấu. Căn cứ ý kiến của các đại biểu Quốc hội, Chính phủ xin tiếp thu nhiều nội dung quan trọng để thể hiện trong dự thảo nghị quyết.
Về nguyên tắc xử lý nợ xấu, chúng tôi tiếp thu ý kiến đại biểu là bổ sung trong dự thảo nghị quyết là không sử dụng ngân sách nhà nước, bổ sung nguyên tắc xử lý nghiêm các hành vi vi phạm pháp luật và làm trái quy định pháp luật gây ra nợ xấu và tổn thất cho hoạt động của ngân hàng. Chúng tôi tiếp thu bổ sung khái niệm về nợ xấu, tiếp thu và quy định rõ ràng đã bổ sung một phụ lục về xác định nợ xấu đính kèm nghị quyết đảm bảo rõ ràng minh bạch và bổ sung các quy định về thẩm quyền của Ủy ban thường vụ Quốc hội xem xét sửa đổi phụ lục này theo đề nghị của Chính phủ. Đây là những nội dung rất quan trọng mà chúng tôi báo cáo với Quốc hội tiếp thu trong dự thảo nghị quyết.
Liên quan đến một số vấn đề lớn mà đại biểu có nêu về phạm vi nợ xấu, như ý kiến của đại biểu Mai Sĩ Diến đoàn Thanh Hóa, Hoàng Mai đoàn Tiền Giang, Nguyễn Thanh Xuân đoàn Cần Thơ và Hà Thị Minh Tâm đoàn Hà Nam. Dự thảo nghị quyết quy định phạm vi áp dụng các khoản nợ xấu được điều chỉnh tại nghị quyết bao gồm cả nợ xấu hiện tại và nợ xấu phát sinh trong khoảng thời gian có hiệu lực của nghị quyết và không bị giới hạn về thời điểm phát sinh nợ xấu và phạm vi điều chỉnh như trên rất cần thiết vì một số lý do sau:
Việc giới hạn phạm vi nợ xấu được xử lý theo quy định tại nghị quyết chỉ gồm nợ xấu hiện tại sẽ ảnh hưởng đến mục tiêu mà xử lý triệt để và toàn diện nợ xấu. Tính đến 31/12/2016 thì tỷ lệ nợ xấu nội bản và nợ xấu đã bán cho VAMC chưa xử lý chiếm khoảng 5,8%. Nếu tính toàn bộ các khoản nợ về bản chất là nợ xấu thì khoảng 10,08%. Trong khi nợ xấu luôn tiềm ẩn và phát sinh hằng ngày với hoạt động của các tổ chức tín dụng. Chính vì vậy, về bản chất, hoạt động của các tổ chức tín dụng rất dễ rủi ro và xảy ra do nhiều nguyên nhân khách quan và chủ quan. Tính trung bình thì chúng tôi đánh giá trong những năm qua thì nợ xấu phát sinh hằng năm là từ 1,3% - 1,5% phát sinh thêm.
Một trong những nguyên nhân dẫn đến nợ xấu tiếp tục gia tăng là các khó khăn, vướng mắc trong các quy định hiện hành. Nếu nghị quyết mà có cơ chế về mặt pháp lý để tháo gỡ những khó khăn hiện tại thì mới đủ cơ sở cũng như phạm vi về thời gian để chúng ta có thể xử lý một cách triệt để các khoản nợ xấu và các khoản nợ mà theo đánh giá về bản chất là nợ xấu khi đến hạn. Việc chỉ xử lý nợ xấu đến thời điểm phạm vi nhất định thì cũng tạo cơ chế không được đồng bộ. Vì một tổ chức tín dụng có khoản nợ xấu thì xử lý được theo quy định của nghị quyết nhưng cũng có khoản nợ xấu lại thực hiện theo các quy định khác của pháp luật thì rất vướng mắc cho các tổ chức tín dụng trong việc tổ chức thực hiện trên thực tế.
Một số vấn đề mà một số đại biểu có nêu ý kiến về nội dung rất quan trọng là về thu giữ tài sản. Như đại biểu Nguyễn Duy Hữu đoàn Đắk Lắk, đại biểu Phú Quốc đoàn Tp. Hồ Chí Minh, đại biểu Mỹ Dung đoàn Long An, đại biểu Anh Tuấn đoàn Nam Định thì chúng tôi xin báo cáo như sau:
Việc thu giữ tài sản bảo đảm thì có ảnh hưởng đến quy định của Hiến pháp về quyền công dân, về quyền chỗ ở. Theo chúng tôi thấy quyền thu giữ tài sản bảo đảm là quyền đương nhiên và chính đáng mà tổ chức tín dụng có được theo thỏa thuận về quyền và nghĩa vụ giữa tổ chức tín dụng và khách hàng khi xác lập giao dịch cấp tín dụng và giao dịch bảo đảm. Các thỏa thuận về quyền thu giữ các bên liên quan là phù hợp với hiến pháp và quy định của pháp luật. Trường hợp các tổ chức, cá nhân tự nguyện đem tài sản của mình thế chấp, cầm cố để đảm bảo cho việc trả nợ là giao dịch dân sự sẽ làm phát sinh nghĩa vụ giao tài sản đảm bảo hay nói cách khác là quyền thu giữ tài sản đảm bảo đã được đồng ý trên cơ sở tự nguyện của các bên.
Về quyền nhà ở, việc thực hiện quyền thu giữ được thực hiện trên cơ sở thỏa thuận tự nguyện đã có tại hợp đồng bảo đảm giữa các bên và như vậy việc thu giữ là nhà ở và về nguyên tắc chủ nhà khi đã giao kết hợp đồng giao dịch bảo đảm thì đã nhất trí cho việc thu giữ này. Chúng tôi cũng xin báo cáo thêm về tài sản bảo đảm theo nhiều nghĩa vụ thì thực hiện theo đúng quy định của pháp luật là đã có quy định cụ thể về trình tự, thủ tục. Nội dung này thì chúng ta sẽ có giải thích cụ thể và bổ sung chi tiết.
Về một số vấn đề như bán đấu giá nợ xấu theo giá thị trường như một số ý kiến của Quốc hội, chúng tôi giải tích thêm thẩm quyền quy định bán đấu giá tài sản đã được quy định tại Bộ luật dân sự và các nghị định của Chính phủ đã cho phép các bên thảo thuận, nhưng các bên vay cũng được quyền thỏa thuận nếu có sự chấp thuận của các bên đi vay thì pháp luật cho phép bán theo cơ chế thỏa thuận. Trong trường hợp có sự tranh chấp thì việc đó phải được thực hiện qua đấu giá. định giá theo các quy định đấu giá và xử lý tài sản, cho nên chúng tôi đảm bảo quy định trong này chấp hành theo quy định và đảm bảo cơ chế công khai, minh bạch.
Cuối cùng một số vấn đề liên quan đến Luật tổ chức tín dụng, chúng tôi cũng xin tiếp thu các ý kiến của đại biểu Quốc hội về các nội dung liên quan đến Luật tổ chức tín dụng và trong quá trình phối hợp với các cơ quan của Quốc hội, chúng tôi sẽ tiếp thu hoàn chỉnh. Thay mặt cho ban soạn thảo chúng tôi cảm ơn và trân trọng tiếp thu các ý kiến của đại biểu Quốc hội và phối hợp tiếp tục chỉnh lý và hoàn thiện dự thảo nghị quyết, rất mong Quốc hội xem xét thông qua nghị quyết này. Thống đốc NHNN cho rằng, Nghị quyết này sẽ là cơ sở pháp lý rất quan trọng để Chính phủ chỉ đạo, điều hành NHNN và các tổ chức tín dụng đẩy nhanh tiến độ xử lý nợ xấu và tài sản đảm bảo của các khoản nợ xấu.
Cảm ơn Quốc hội.
PV Web