Trong những năm gần đây, thế giới đã chứng kiến những thay đổi rất lớn liên quan đến công nghệ tài chính (fintech), khi các ngân hàng và quỹ đầu tư mạo hiểm đã đẩy mạnh đầu tư vào lĩnh vực này, mang lại nhiều lợi ích cho các đối tượng sử dụng dịch vụ tài chính, nhưng cũng tiềm ẩn nhiều rủi ro tiềm tàng.
Để tạo thuận lợi cho các ngân hàng và cơ quan giám sát ngân hàng, nhóm công tác thuộc Ủy ban Basel về giám sát ngân hàng đã tiến hành nghiên cứu, xác định những lợi ích và rủi ro liên quan đến sự phát triển của fintech trong lĩnh vực ngân hàng.
Về lợi ích, những thay đổi về fintech đã đóng góp rất lớn trong việc mở rộng tiếp cận dịch vụ tài chính (phổ cập tài chính), giảm chi phí giao dịch, nâng cao tính minh bạch và các sản phẩm đơn giản hơn, thuận lợi và hiệu quả, đồng thời góp phần kiểm soát hiệu quả chi phí và thu nhập. Bên cạnh những cơ hội, rủi ro gắn liền với fintech cũng khác nhau. Một số lợi ích quan trọng cần cân nhắc bao gồm:
- Phổ cập tài chính: Tài chính số đang nâng cao khả năng tiếp cận dịch vụ tài chính, nhất là những nhóm khách hàng chưa có cơ hội tiếp cận tài chính. Cho tới nay, mặc dù số lượng điện thoại di động sử dụng lớn hơn dân số thế giới hiện nay, nhưng chỉ 6/10 người trưởng thành có tài khoản ngân hàng. Vì thế, dịch vụ tài chính được dự báo là sẽ cung cấp cho nhiều khách hàng với tốc độ cao, có trách nhiệm và hiệu quả.
- Nâng cấp và cải tiến dịch vụ ngân hàng, phù hợp với nhu cầu ngày càng tăng và đa dạng của khách hàng. Trong đó, các doanh nghiệp fintech có thể giúp các ngân hàng cải tiến các loại hình dịch vụ truyền thống dưới nhiều cách thức khác nhau, góp phần giảm dần chi phí giao dịch, trong khi vẫn đẩy nhanh tốc độ phục vụ khách hàng. Đối với hệ thống tài chính, mức độ ổn định tài chính tăng cao, mặc dù cạnh tranh ngày càng tăng.
- Điểm nổi bật về lợi ích của fintech là công nghệ điều chỉnh (regtech). Trong đó, fintech có thể được sử dụng để nâng cao các quy trình tuân thủ tại các định chế tài chính. Cụ thể là, regtech giúp các định chế tài chính tuân thủ những yêu cầu điều chỉnh và theo đuổi mục tiêu điều chỉnh. Bao gồm, quy trình báo cáo, bảo vệ khách hàng, chống rửa tiền và tội phạm tài chính (AML/CFT). Trong ngữ cảnh đó, regtech sẽ cung cấp cho các ngân hàng nhiều phương pháp hiệu quả nhằm nâng cao tính tuân thủ và quản lý rủi ro. Regtech có thể tạo ra những quy trình mới, những kênh phân phối và sản phẩm mới, nhiều tổ chức kinh doanh mới, giúp các ngân hàng tuân thủ yêu cầu điều chỉnh và quản lý rủi ro một cách có hiệu quả và có hiệu lực. Một số doanh nghiệp regtech đã đưa ra các giải pháp quản lý rủi ro và tuân thủ cho các ngân hàng, thông qua quy trình lựa chọn và bổ sung trước những thay đổi mới về điều chỉnh. Regtech có thể xử lý hàng loạt yêu cầu liên quan đến báo cáo điều chỉnh, tội phạm tài chính, quản lý nghiệp vụ, kể cả an ninh mạng và chống gian lận tài chính.
Bên cạnh những lợi ích rõ ràng trên đây, sự trỗi dậy của fintech cũng kèm theo nhiều rủi ro tiềm tàng, tác động trực tiếp đến các ngân hàng đương thời và những thành viên fintech mới tham gia vào lĩnh vực tài chính. Những rủi ro chính phát sinh cùng fintech bao gồm, rủi ro chiến lược, rủi ro nghiệp vụ, rủi ro mạng và rủi ro tuân thủ.
Về rủi ro chiến lược, xu hướng mở rộng dịch vụ ngân hàng từ doanh nghiệp bên ngoài hệ thống ngân hàng và những những doanh nghiệp fintech lớn làm tăng rủi ro lợi nhuận của từng ngân hàng. Những định chế tài chính hiện hành có thể mất phần lớn thị phần và lợi nhuận cận biên, trước khả năng các doanh nghiệp fintech mới sẽ tăng cường áp dụng công nghệ tiên tiến với hiệu quả cao và cung cấp dịch vụ với chi phí thấp, phù hợp với nhu cầu và kỳ vọng của khách hàng.
Cùng với rủi ro hệ thống, rủi ro hoạt động tăng cao cùng với quy mô mở rộng hệ thống. Trong đó, sự trỗi dậy của fintech sẽ nâng cao tính tương tác/mức độ lệ thuộc về công nghệ thông tin giữa các thành viên tham gia thị trường và hạ tầng thị trường, có thể đẩy các sự cố IT thành khủng hoảng hệ thống, nhất là tại những nơi dịch vụ ngân hàng tập trung vào một hay một vài doanh nghiệp. Sự gia nhập của những doanh nghiệp fintech vào lĩnh vực ngân hàng làm tăng tính phức tạp hệ thống, trong bối cảnh hầu hết các doanh nghiệp fintech mới còn thiếu kinh nghiệm về quản lý rủi ro về công nghệ thông tin (IT).
Các ngân hàng cũng đang đối mặt với xu hướng gia tăng rủi ro bắt nguồn từ bên ngoài hệ thống. Cụ thể là, sự gia tăng các sản phẩm và dịch vụ mới có thể làm tăng tính phức tạp trong việc cung cấp dịch vụ tài chính, gây khó khăn cho quản lý và kiểm soát rủi ro hoạt động. Trong khi đó, di sản của hệ thống IT tại các ngân hàng có thể không đáp ứng yêu cầu về quản lý thay đổi, thậm chí không thích hợp. Trong bối cảnh đó, một số ngân hàng tăng cường sử dụng bên thứ ba hoặc những đối tác fintech khác, làm tăng mức độ phức tạp và giảm tính minh bạch của những nghiệp vụ nối đuôi nhau. Xu hướng sử dụng bên thứ ba hoặc những đối tác fintech khác có thể làm tăng rủi ro an toàn dữ liệu, thông tin cá nhân, rửa tiền, an ninh mạng và bảo vệ khách hàng.
Kết quả nghiên cứu cũng cho thấy, fintech sẽ tăng thêm khó khăn trong việc đáp ứng những yêu cầu về tuân thủ và nghĩa vụ về AML/CFT, nhất là rủi ro tuân thủ liên quan đến dữ liệu riêng tư và rủi ro mạng. Về dữ liệu riêng tư, rủi ro không tuân thủ các quy định về dữ liệu riêng tư có thể tăng cùng với sự phát triển của dữ liệu lớn, chủ yếu do những trói buộc với các doanh nghiệp fintech và cạnh tranh giành giật các mối quan hệ khách hàng. Về rủi ro mạng, đây là loại hình rủi ro có thể phát sinh trong mọi ngữ cảnh hoạt động. Trong đó, công nghệ và mô hình kinh doanh mới có thể làm tăng rủi ro mạng nếu các chế tài kiểm soát không theo kịp tốc độ thay đổi. Sự gia tăng các mối liên kết giữa các thành viên tham gia thị trường có thể mang lại lợi ích cho các ngân hàng và khách hàng, nhưng cũng có thể phóng đại rủi ro an ninh, làm tăng mức độ tổn thương cho hệ thống ngân hàng, đòi hỏi phải có thêm nhiều dữ liệu để ngăn ngừa những vi phạm tiềm tàng. Rủi ro thanh khoản và chao đảo dòng vốn ngân hàng. Việc sử dụng công nghệ mới tạo ra những cơ hội cho khách hàng tự động thay đổi các tài khoản tiết kiệm hay quỹ hỗ tương nhằm tăng thu lợi nhuận, nhưng cũng tác động đến mức độ trung thành của khách hàng và làm tăng bất ổn về tiền gửi, ảnh hưởng tiêu cực đến tính thanh khoản của ngân hàng.
Các chuyên gia khuyến nghị, các ngân hàng và cơ quan giám sát ngân hàng cần tập trung mối quan tâm vào việc quản lý rủi ro, các chuẩn mực kiểm tra và bảo vệ nhằm vào những kênh phân phối và dịch vụ mới mà các định chế tài chính sẽ đưa ra thông qua các giải pháp fintech; nâng cao tính an toàn, lành mạnh và ổn định tài chính, tăng cường thực hiện các chương trình giám sát, buộc các ngân hàng có cơ cấu quản trị và quy trình quản lý rủi ro hiệu quả, đảm bảo cho việc xác định, quản lý và theo dõi những rủi ro phát sinh từ việc sử dụng fintech liên quan đến việc áp dụng những mô hình kinh doanh cũng như quy trình và sản phẩm mới.
Hoàng Thế Thỏa
Nguồn: Ngân hàng Thanh toán quốc tế