Trong những ngày toàn quốc kháng chiến tháng 12 năm 1949, Trung ương Đảng, Chính phủ trở lại Việt Bắc. Tại đây, Tân Trào (thuộc tỉnh Tuyên Quang) tiếp tục được chọn làm nơi ở và làm việc của nhiều cơ quan Trung ương, của Chủ tịch Hồ Chi Minh và một số đồng chí lãnh đạo Đảng, Nhà nước. Do đặc điểm luôn phải di chuyển bí mật, tránh bị máy bay địch oanh tạc trong thời chiến, Hang Bòng là một trong số các địa điểm được Bác Hồ sử dụng ở nhiều lần nhất và cũng lâu nhất trong suốt thời gian 9 năm kháng chiến chống Thực dân Pháp.
Hang Bòng nằm gần sát chân núi phía tây Tân Trào, dưới hang chừng 500 mét có một con đường mòn chạy ngang qua. Hang không rộng, nhưng có nóc cao, thoáng đãng, có thể tránh bom nổ ngay cạnh. Cửa hang nhìn ra cánh đồng thuộc thung lũng sông Phó Đáy. Trước hang khoảng 50 mét có giếng nước tự nhiên hình thành từ các khe đá. Vị trí của hang có nhiều thuận tiện cho việc tổ chức sinh hoạt, làm việc và quan sát từ xa các di chuyển từ dưới lên, đủ kín đáo nhưng không quá khuất. Có thể vì những lý do đó nên Bác Hồ đã ở đây tới ba lần, thời gian ở liên tục có lần tới hơn một năm.
Chiến khuTân Trào ngày ấy được mệnh danh là “Thủ đô của Nhà nước cách mạng”, không những bởi nơi đây là tổng hành dinh của nhiều cơ quan Nhà nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa trong thời chiến, mà non nước nơi đây thật sự sinh cảnh, sinh tình, được thể hiện trong nhiều áng thơ ca cách mạng, giúp con người luôn lạc quan, tin tưởng vào thắng lợi cuối cùng. Câu thơ: “Ngọn cờ đỏ thắm, gió lồng của hang” của nhà thơ Tố Hữu trong tập thơ “Việt Bắc” chính là bối cảnh trước mặt Hang Bòng.
Ngồi ở lán Hang Bòng nhìn xuống thung lũng, Bác Hồ cũng đã viết nhiều bài thơ cách mạng, như: “Thơ chức mừng năm mới” (1950); “Sáu mươi tuổi” “Lên núi” “Đối trăng” “Nhớ chiến sỹ” hay như bài thơ “Vô đề” tả cảnh thật dung dị, phi thường, thi vị hóa một không gian thời chiến:
“ Đường non khách tới hoa đầy,
Rừng sâu quân đến tung bay chim ngàn.
Việc quân việc nước đã bàn,
Xách bương, dắt trẻ ra vườn tưới rau”.
Lần thứ nhất Bác Hồ ở Hang Bòng là từ ngày 17/10/1949 đến ngày 01/9/1950 ( thời gian hơn 10 tháng). Tại đây, Bác Hồ đã ký nhiều Sắc lệnh quan trọng, trong đó có Sắc lệnh Tổng động viên, nhằm huy động tất cả nhân lực, vật lực, tài lực cho cuộc kháng chiến, thực hiện khẩu hiệu “Tất cả cho tiền tuyến, tất cả để chiến thắng” Thực dân Pháp. Cũng tại đây, vào tháng 6/1949, Bác Hồ chủ trì Hội nghị Trung ương quyết định mở Chiến dịch Biên giới. Ngày 01/9/1950, từ Hang Bòng, Bác Hồ lên đường đi chỉ đạo Chiến dịch Biên giới.
Lần thứ hai Bác Hồ ở Hang Bòng là từ ngày 10/10/1950 đến 04/02/1951 (thời gian gần 4 tháng). Sau Chiến dịch Biên giới, Bác Hồ trở lại Hang Bòng. nhóm họp hội nghị tổng kết, đánh giá và rút kinh nghiệm từ Chiến dịch Biên giới. Cũng từ đây, tháng 12/1950, Bác Hồ đến thôn Đá Bàn, xã Mỹ Bằng thăm Chính phủ kháng chiến Lào, điểm tựa của các nhà lãnh đạo cách mạng Lào tại Việt Nam.
Lần thứ ba, Bác Hồ ở Hang Bòng là từ ngày 20/02/1951 đến 30/12/1952 (thời gian 01 năm, 10 tháng, 10 ngày). Trong lần ở lâu nhất này, vào ngày 06/5/1951, Bác Hồ ký Sắc lệnh 15 thành lập Ngân hàng Quốc gia Việt Nam, ngày mà ngành Ngân hàng Việt Nam tự hào lấy đó làm ngày khai sinh ra ngành mình.
Trong thời gian này, có nhiều hội nghị và phiên họp của Hội đồng Chính phủ do Bác chủ trì, trong đó, từ ngày 22 đến 28/4/1952, có Hội nghị Ban Chấp hành Trung ương Đảng lần thứ ba (khóa II)- đánh giá tình hình trong nước và thế giới để đề ra chiến lược cách mạng Việt Nam trong giai đoạn mới, dẫn dắt dân tộc Việt Nam đoàn kết chiến đấu và đi đến thắng lợi cuối cùng.
Như vậy, tổng số thời gian Bác Hồ ở Hang Bòng trong 3 lần nêu trên là vào khoảng 3 năm, không có một địa điểm nào Bác Hồ ở lâu như vậy trong chín năm kháng chiến.
Lán Hang Bòng- ảnh tư liệu Bảo tàng Tân Trào
Hiện nay ngôi lán tại Hang Bòng đã được phục chế. Lán làm theo kiểu nhà sàn, một gian thoáng, rộng chừng 20 mét vuông, bốn cột giữ mái lá bằng gỗ đinh bền chắc, thang lên sàn đặt phía bên trái mặt trước của lán, hiên lán vẫn có một hàng chấn song thấp như một số ảnh cũ đặc tả để lại, lưng lán tựa vào vách hang. Từ đây có thể nhìn rõ con đường vào trung tâm Tân Trào, dòng sông Phó Đáy uốn lượn và cánh đồng làng Bòng trải đến đình Hồng Thái.
Trong những năm đầu thành lập, từ tháng 5/1951 đến tháng 10/1954, Ngân hàng Quốc gia Việt Nam đặt trụ sở làm việc ở Bản Liếng, xã Vinh Quang, huyện Chiêm Hóa, sau đó dời đến xã Minh Thanh, huyện Sơn Dương. Những nơi này được ghi nhận trong bia tích lịch sử của ngành Ngân hàng, tuy nhiên, vì những dấu tích đặc biệt của Hang Bòng - nên nơi đây không những là di tích cấp Quốc gia, mà thiết nghĩ cũng cần được xem như điểm di tích đặc biệt của ngành Ngân hàng Việt Nam.
MT