Trước hết, Ngân hàng Nhà nước Việt Nam (NHNN) xin trân trọng cảm ơn sự quan tâm của Đại biểu Quốc hội Dương Khắc Mai, Đoàn đại biểu Quốc hội tỉnh Đắk Nông đối với hoạt động ngân hàng. Về ý kiến của Đại biểu Quốc hội nêu tại phiếu chất vấn số 114/PCVK6-GS, Thống đốc Ngân hàng Nhà nước xin báo cáo Đại biểu cụ thể như sau:
I. Về kiến nghị “Mặc dù thời gian qua Ngân hàng Nhà nước đã có nhiều biện pháp mạnh để xử lý nhưng hoạt động tội phạm nhất là tội phạm công nghệ cao trong lĩnh vực tài chính, tiền tệ vẫn còn phức tạp, các đối tượng khi thực hiện các hành vi tội phạm thường dùng các tài khoản ngân hàng để lưu chuyển các dòng tiền do phạm tội mà có thể chiếm đoạt. Trong khi đó, trách nhiệm của ngân hàng còn quy định chưa rõ, còn lỏng lẻo trong quản lý khi lập các tài khoản ngân hàng. Đề nghị Thống đốc làm rõ thêm các nhiệm vụ, giải pháp để khắc phục, xử lý triệt để vấn đề này.”
Trả lời:
1. Về cơ sở pháp lý:
- Nghị định số 101/2012/NĐ-CP ngày 22/11/2012 về thanh toán không dùng tiền mặt (đã được sửa đổi, bổ sung), Thông tư số 23/2014/TT-NHNN ngày 19/8/2014 hướng dẫn việc mở và sử dụng TKTT tại tổ chức cung ứng dịch vụ thanh toán (đã được sửa đổi, bổ sung), đã quy định cụ thể quy trình, thủ tục mở tài khoản thanh toán (TKTT), trong đó:
+ Về hồ sơ, thủ tục mở TKTT quy định: các ngân hàng phải áp dụng đầy đủ các biện pháp nhận biết và xác minh thông tin khách hàng mở TKTT, đảm bảo tuân thủ quy định về phòng, chống rửa tiền1.
+ Về quy trình mở và sử dụng TKTT: (i) quy định rõ quyền và nghĩa vụ của chủ TKTT, ngân hàng; (ii) quy định về các hành vi bị cấm trong mở, sử dụng TKTT bao gồm mở hoặc duy trì tài khoản nặc danh, mạo danh, chủ TKTT không được cho thuê, cho mượn TKTT của mình và không được sử dụng TKTT để thực hiện cho các giao dịch nhằm mục đích rửa tiền, tài trợ khủng bố, lừa đảo, gian lận hoặc các hành vi vi phạm pháp luật khác2.
Hiện, NHNN đang tiếp tục rà soát, nghiên cứu, tham mưu cấp có thẩm quyền về quy trình mở, sử dụng TKTT, về trách nhiệm các bên liên quan để phù hợp bối cảnh phát triển công nghệ. Trong đó, dự kiến: (i) ban hành Thông tư thay thế Thông tư số 23: quy định sử dụng CCCD gắn chip khi mở TKTT bằng phương thức điện tử; đảm bảo định danh chính chủ khách hàng thực hiện trong quá trình mở và sử dụng TKTT; tăng cường nghĩa vụ của ngân hàng, chủ tài khoản trong việc quản lý, giám sát việc mở, sử dụng tài khoản thanh toán không để bị lợi dụng TKTT sử dụng cho mục đích bất hợp pháp....; (ii) sửa đổi, bổ sung quy định tại Quyết định 630/QĐ-NHNN ngày 31/3/2017; trong đó nghiên cứu quy định cho phép TCTD áp dụng xác thực sinh trắc học đối với giao dịch chuyển tiền có giá trị vượt hạn mức nhất định.
2. Ngoài ra, NHNN đã và đang tiếp tục triển khai, chỉ đạo triển khai một số giải pháp góp phần ngăn ngừa, hạn chế rủi ro tội phạm lợi dụng hoạt động thanh toán cho mục đích gian lận, lừa đảo, bất hợp pháp, cụ thể như:
- Thứ nhất, NHNN đã ban hành các văn bản chỉ đạo toàn ngành trong việc tăng cường phòng, chống, ngăn ngừa hành vi gian lận liên quan mở và sử dụng TKTT và văn bản yêu cầu các ngân hàng tăng cường các biện pháp quản lý rủi ro3. Trong đó, yêu cầu ngân hàng thực hiện kiểm tra, đối chiếu, đảm bảo tính hợp pháp, hợp lệ và phù hợp, khớp đúng của giấy tờ tùy thân với khách hàng mở TKTT, sử dụng dụng thiết bị chuyên dụng đọc thông tin CCCD gắn chip hoặc ứng dụng VNeID để đối chiếu, xác minh chính xác khách hàng mở TKTT; việc mở TKTT bằng phương thức điện tử ưu tiên sử dụng CCCD gắn chip.
- Thứ hai, NHNN thường xuyên phối hợp chặt chẽ với Bộ Công an trong công tác đảm bảo an ninh an toàn thanh toán thông qua các công việc cụ thể như:
+ Triển khai Quyết định số 06/QĐ-TTg ngày 06/01/2022 của Thủ tướng Chính phủ phê duyệt Đề án phát triển ứng dụng dữ liệu về dân cư, định danh và xác thực điện tử phục vụ chuyển đổi số quốc gia giai đoạn 2022 - 2025, tầm nhìn đến năm 2030, NHNN đã tích cực phối hợp với Bộ Công an nghiên cứu, xây dựng phương án cho phép ngành Ngân hàng kết nối cơ sở dữ liệu (CSDL) Quốc gia về dân cư, CSDL Căn cước công dân (CCCD), thẻ CCCD gắn chip để phục vụ xác minh thông tin nhận biết khách hàng. Ngày 24/4/2023, NHNN và Bộ Công an đã thống nhất ký kết Kế hoạch phối hợp số 01/KHPH-BCA-NHNN về việc triển khai thực hiện các nhiệm vụ tại Đề án 06 giữa Bộ Công an và NHNN, trong đó tập trung vào các nhiệm vụ góp phần ngăn chặn tình trạng sử dụng TKTT không chính chủ, tài khoản rác cho mục đích bất hợp pháp.
+ NHNN cũng chủ động phối hợp cùng các đơn vị chức năng Bộ Công an tăng cường công tác kiểm tra chuyên đề về hoạt động mở, sử dụng TKTT tại một số NHTM nhằm kịp thời phát hiện và có khuyến nghị với các ngân hàng về việc thực hiện một số giải pháp, biện pháp để tăng cường đảm bảo an ninh, an toàn và hạn chế rủi ro trong hoạt động mở, sử dụng TKTT. Đồng thời, các đơn vị NHNN đã làm việc với các đơn vị chức năng Bộ Công an (A05), có sự tham gia của một số NHTM về các giải pháp phối hợp ngăn chặn tình trạng mở, sử dụng tài khoản ngân hàng không chính chủ, sử dụng cho các hành vi vi phạm pháp luật: rà soát, xác định các dấu hiệu khách hàng nghi ngờ liên quan đến gian lận, lừa đảo và việc phối hợp trao đổi thông tin về các trường hợp nghi ngờ liên quan đến tội phạm.
- Thứ ba, NHNN thường xuyên triển khai, tuyên truyền, phổ biến kiến thức nhằm giúp cho người sử dụng; triển khai các chương trình truyền thông, giáo dục tài chính, góp phần phổ biến kiến thức, kỹ năng sử dụng các sản phẩm dịch vụ thanh toán cho người dân như: chương trình “Tay hòm chìa khóa”, “Tiền khéo, tiền khôn”, “Đồng tiền thông thái”, cuộc thi “Hiểu đúng về tiền”,... góp phần phổ biến kiến thức, kỹ năng sử dụng các sản phẩm dịch vụ ngân hàng an toàn, bảo mật.
II. Về kiến nghị “Thời gian qua, vấn đề bảo hiểm tiền gửi, tiền vay và với việc phát triển nhanh hoạt động phân phối sản phẩm bảo hiểm thương mại thông qua ngân hàng đã dẫn đến phát sinh một số bất cập như các phương tiện thông tin đã phản ánh. Cùng với đó còn có việc tư vấn không đầy đủ khiến một số khách hàng nhầm lẫn giữa sản phẩm bảo hiểm và sản phẩm ngân hàng hoặc việc yêu cầu mua bảo hiểm gắn với các khoản vay. Hoạt động này đã vi phạm nguyên tắc “tự nguyện” được quy định tại các văn bản pháp luật về kinh doanh bảo hiểm. Đề nghị Thống đốc cho biết việc xử lý các vấn đề này đến nay như thế nào, giải pháp nhằm khắc phục những vấn đề căn cơ này.”
Trả lời:
Trong thời gian qua, NHNN đã thường xuyên có văn bản chỉ đạo, cảnh báo, chấn chỉnh hoạt động đại lý bảo hiểm của các TCTD. Trong đó, NHNN đã yêu cầu các TCTD nghiêm túc thực hiện một số nội dung: (i) Chấp hành nghiêm các quy định pháp luật và chỉ đạo của NHNN về hoạt động đại lý bảo hiểm, trong đó phải cung cấp các thông tin về sản phẩm bảo hiểm, doanh nghiệp bảo hiểm đầy đủ, chính xác cho bên mua bảo hiểm và giải thích rõ ràng, đầy đủ về quyền lợi bảo hiểm, điều khoản loại trừ trách nhiệm bảo hiểm, quyền và nghĩa vụ của bên mua bảo hiểm; không được tự ý kê khai thông tin cho bên mua bảo hiểm khi chưa có sự đồng ý của bên mua bảo hiểm; nghiêm cấm hành vi “ép” khách hàng mua bảo hiểm; (ii) Tăng cường hoạt động kiểm tra, kiểm soát nội bộ để phát hiện và xử lý kịp thời các hành vi vi phạm trong hoạt động đại lý bảo hiểm, đặc biệt là hành vi tư vấn, gắn việc mua sản phẩm bảo hiểm không bắt buộc với việc cung ứng sản phẩm, dịch vụ ngân hàng; (iii) Tiếp tục tăng cường rà soát, chấn chỉnh hoạt động đại lý bảo hiểm trên toàn hệ thống, không để xảy ra trường hợp bắt buộc, lôi kéo khách hàng tham gia bảo hiểm. Trong trường hợp phát hiện hành vi vi phạm, ngân hàng chủ động có biện pháp xử lý nghiêm theo quy định.
Cùng với việc chỉ đạo các TCTD, NHNN cũng đã bổ sung nội dung thanh tra việc thực hiện các quy định của pháp luật, chỉ đạo của NHNN đối với hoạt động đại lý bảo hiểm trong kế hoạch thanh tra hằng năm.
Đồng thời, NHNN đã tổ chức Hội nghị trực tuyến toàn ngành về hoạt động đại lý bảo hiểm và đã chỉ đạo các ngân hàng thương mại có hoạt động đại lý bảo hiểm thực hiện một số nội dung nhằm đảm bảo hoạt động đại lý bảo hiểm an toàn, hiệu quả, thực hiện đúng quy định pháp luật, hạn chế tối đa rủi ro phát sinh đối với hoạt động ngân hàng. Bên cạnh đó, NHNN và Bộ Tài chính đã trao đổi, làm việc và thống nhất thiết lập đường dây nóng để nắm bắt và xử lý kịp thời mọi phản ánh, kiến nghị liên quan đến hoạt động cung ứng dịch vụ bảo hiểm của TCTD.
Tháng 10/2023, NHNN và Bộ Tài chính đã ký kết Quy chế nhằm nâng cao hiệu quả công tác phối hợp trong việc xây dựng, hoàn thiện cơ chế chính sách, tuyên truyền, phổ biến quy định pháp luật; thanh tra, kiểm tra và giám sát các doanh nghiệp bảo hiểm và TCTD, chi nhánh ngân hàng nước ngoài trong hoạt động đại lý bảo hiểm, góp phần đảm bảo kênh phân phối sản phẩm bảo hiểm qua ngân hàng hoạt động an toàn, hiệu quả, mang lại lợi ích thiết thực cho người dân và khách hàng. Trong thời gian tới, NHNN sẽ phối hợp chặt chẽ với Bộ Tài chính tăng cường công tác thanh tra, giám sát hoạt động cung cấp dịch vụ bảo hiểm qua ngân hàng. Trường hợp phát hiện vi phạm, sẽ xem xét, xử lý nghiêm theo đúng quy định của pháp luật.
Trên đây là ý kiến trả lời của Thống đốc Ngân hàng Nhà nước về nội dung chất vấn của Đại biểu Quốc hội Dương Khắc Mai. Trong thời gian tới, Ngân hàng Nhà nước Việt Nam kính mong tiếp tục nhận được sự quan tâm, ủng hộ hơn nữa của Đại biểu đối với hoạt động của ngành Ngân hàng.
Trân trọng cảm ơn Đại biểu./.