Tại Hội nghị chủ đề Khả năng chống chịu (Resilience Conference) do Ngân hàng Trung ương Hà Lan tổ chức tại Amsterdam ngày 17/9/2025, ông Piero Cipollone - thành viên Ban điều hành Ngân hàng Trung ương châu Âu (ECB) đã có bài phát biểu đi sâu vào nền tảng cốt lõi của ngân hàng trung ương: Bảo đảm niềm tin vào đồng tiền và khả năng duy trì sự chống chịu của hệ thống tài chính trong khủng hoảng.
Ảnh minh họa (Nguồn: Internet)
Theo ông Piero Cipollone, khả năng chống chịu không chỉ là một đặc tính kỹ thuật của kiến trúc tài chính, mà là trọng tâm trong sứ mệnh của ECB. Thông điệp này đặc biệt đáng chú ý trong bối cảnh thế giới ngày càng phân mảnh, chịu tác động sâu sắc của công nghệ và biến đổi khí hậu. Bằng việc nhấn mạnh tầm quan trọng của “resilience” (khả năng chống chịu), ECB đồng thời chỉ ra những điểm mạnh của khung thể chế châu Âu và những lỗ hổng cần tiếp tục lấp đầy.
Niềm tin gắn liền với chuẩn bị và uy tín
Phát biểu tại Hội nghị trên, ông Piero Cipollone nhấn mạnh, niềm tin vào đồng tiền dựa trên ba trụ cột: Ổn định giá cả, hệ thống tài chính lành mạnh và hạ tầng thanh toán an toàn. Nếu như trước đây ECB chủ yếu tập trung vào mục tiêu giá cả, thì nay hai trụ cột còn lại ngày càng trở nên quan trọng.
Tăng cường khả năng chống chịu đồng nghĩa với việc xây dựng phòng tuyến trước khi khủng hoảng xảy ra, đồng thời hành động quyết đoán khi cú sốc ập đến. Điều này đòi hỏi nỗ lực phối hợp từ cả khu vực công lẫn tư nhân. Ngân hàng trung ương không thể đơn độc đảm bảo ổn định tài chính, nhưng lại nắm giữ vai trò then chốt để duy trì hệ thống khi cơ chế thị trường bị tê liệt.
Bộ công cụ của ECB minh họa rõ trách nhiệm kép này. Một mặt, chính sách tiền tệ phải đủ linh hoạt để kiềm chế lạm phát mà không làm gián đoạn thị trường tài chính. Mặt khác, giám sát ngân hàng và duy trì hạ tầng thanh toán vững chắc bảo đảm dòng thanh khoản không bị đứt gãy ngay cả trong giai đoạn căng thẳng.
Ba nguồn rủi ro mới nổi
Quan chức ECB chỉ rõ ba nhóm rủi ro đang chi phối chương trình nghị sự về khả năng chống chịu. Đó là:
Thứ nhất, phân mảnh địa chính trị. Cạnh tranh giữa các cường quốc ngày càng lan sang lĩnh vực tài chính. Các hệ thống thanh toán có nguy cơ bị “vũ khí hóa”, trong khi châu Âu vẫn phụ thuộc nhiều vào hạ tầng ngoài khu vực. Điều này đặt ra thách thức với cả khả năng chống chịu lẫn chủ quyền tài chính.
Thứ hai, tăng cường ứng dụng công nghệ. Quá trình số hóa hứa hẹn nâng cao hiệu quả nhưng đồng thời mở ra những lỗ hổng mới. Tấn công mạng ngày càng tinh vi, gây thiệt hại hơn 200 tỷ USD mỗi năm trên toàn cầu. Với một ngân hàng trung ương mà uy tín gắn liền với việc thanh toán diễn ra suôn sẻ, đây là mối đe dọa hiện hữu. Không ngạc nhiên khi giám sát an ninh mạng đã trở thành ưu tiên hàng đầu.
Thứ ba, biến đổi khí hậu. Thiên tai gây thiệt hại trực tiếp cho nền kinh tế và hạ tầng, bao gồm cả cơ sở tài chính. Đây không còn là rủi ro dài hạn mà đã trở thành nguy cơ tức thời đối với hoạt động vận hành của ngân hàng và thị trường.
Khi đặt ba nhóm rủi ro này cạnh nhau, ECB cho thấy các ngân hàng trung ương hiện nay hoạt động trong một thế giới mà cú sốc ngoại sinh không chỉ bất cân đối vĩ mô mà còn có thể làm lung lay hệ thống.
ECB với bốn tuyến phòng thủ
Theo bài phát biểu của ông Piero Cipollone, cách tiếp cận của ECB được mô tả như một hệ thống nhiều lớp, trong đó có ba “tuyến phòng thủ” đặc biệt khi các biện pháp phòng ngừa chưa đủ. Đó là:
- Tuyến phòng thủ thứ nhất: Chính sách tiền tệ linh hoạt để xử lý cú sốc, vừa kiểm soát lạm phát vừa bảo đảm ổn định tài chính.
- Tuyến phòng thủ thứ hai: Hạ tầng thị trường và thanh toán an toàn, độc lập, có khả năng chống chịu với cả gián đoạn lẫn tấn công mạng.
- Tuyến phòng thủ thứ ba: Giám sát ngân hàng trong khuôn khổ Cơ chế Giám sát chung, buộc các tổ chức tín dụng phải duy trì vốn và hệ thống nội bộ đủ vững chắc.
Khi các tuyến phòng thủ này không còn đủ mạnh, ECB triển khai các biện pháp phòng thủ: Bơm thanh khoản cho hệ thống, bảo đảm vận hành hạ tầng tài chính ngay cả khi bị tấn công hoặc gián đoạn, và duy trì quyền tiếp cận “tiền an toàn” - gồm cả tiền mặt và trong tương lai có thể là đồng Euro kỹ thuật số.
Hàm ý chính sách
Bài phát biểu đưa ra một loạt gợi ý có giá trị không chỉ cho châu Âu mà cả cộng đồng ngân hàng trung ương toàn cầu.
Thứ nhất, khả năng chống chịu là trọng tâm sứ mệnh. Nhiều ngân hàng trung ương chỉ tập trung vào mục tiêu lạm phát, song kinh nghiệm của ECB cho thấy bảo đảm niềm tin vào đồng tiền còn đòi hỏi ổn định hạ tầng thanh toán và hệ thống tài chính.
Thứ hai, tự chủ tài chính chiến lược. Phụ thuộc vào hạ tầng nước ngoài tiềm ẩn rủi ro chủ quyền. Các nền kinh tế khác có thể cần rà soát mức độ phụ thuộc của mình và cân nhắc phương án thay thế.
Thứ ba, an ninh mạng là rủi ro vĩ mô. Đây không chỉ là vấn đề công nghệ mà là nguy cơ hệ thống, đòi hỏi tích hợp vào stress test và yêu cầu an toàn vốn.
Thứ tư, biến đổi khí hậu như rủi ro vận hành. Ngoài rủi ro tín dụng, ECB nhấn mạnh nguy cơ gián đoạn trực tiếp với trung tâm dữ liệu, mạng lưới phân phối tiền mặt hay cơ sở thanh toán, điều mà nhiều ngân hàng trung ương khác chưa chú ý đầy đủ.
Thứ năm, vai trò tuyến phòng thủ. Ngân hàng trung ương, dù ở quy mô nào, đều được kỳ vọng là “người bảo lãnh cuối cùng”.
Thứ sáu, đồng tiền kỹ thuật số của ngân hàng trung ương (CBDC). Việc ECB coi đồng Euro số như một công cụ đảm bảo khả năng tiếp cận “tiền an toàn” cho thấy CBDC không chỉ là đổi mới công nghệ mà còn là phương tiện tăng cường chống chịu trong kỷ nguyên số.
Thông điệp từ Amsterdam không bàn nhiều tới các bước đi thắt chặt hay nới lỏng hiện tại. Thay vào đó, ECB muốn nhấn mạnh trách nhiệm dài hạn của ngân hàng trung ương trong một thế giới phân mảnh, số hóa và chịu sức ép khí hậu.
Bài học rút ra là: Uy tín tiền tệ không thể chỉ dựa vào mục tiêu giá cả. Nó phải được nâng đỡ bởi khả năng chống chịu hệ thống, đảm bảo thanh toán thông suốt, ngân hàng vững vàng và “tiền an toàn” luôn trong tầm tay ngay cả khi xảy ra biến cố nghiêm trọng.
Tài liệu tham khảo:
1. Dreher, F. (2024), “Trust in the ECB - insights from the Consumer Expectations Survey”, Economic Bulletin, Issue 3, ECB.
2. Cipollone, P. (2025), “Making euro cash fit for the future”, The ECB Blog, 4 August; and Faella, F. and Zamora-Pérez, A. (2025), “Keep calm and carry cash: lessons on the unique role of physical currency across four crises”, Economic Bulletin, Issue 6, ECB, forthcoming.
3. Lagarde, C. (2025), “‘C’est le début d’une marche vers l’indépendance’ de l’Europe”, podcast interview on L’invité de 8h20, France Inter, Radio France, 31 March; and Lagarde, C. (2025), “Tariffs will be negative the world over”, podcast interview on The Pat Kenny Show, Newstalk, 2 April.
4. Cipollone, P. (2025), “The quest for cheaper and faster cross-border payments: Regional and global solutions”, speech at the BIS Annual General Meeting, Basel, 27 June; and Lane, P.R. (2025), “The digital euro: Maintaining the autonomy of the monetary system”, keynote speech at University College Cork Economics Society Conference 2025, Cork, 20 March.
Quang Anh