Thanh toán không dùng tiền mặt, thanh toán điện tử là xu hướng phát triển chủ đạo tại hầu hết các quốc gia trên thế giới, trong đó có Việt Nam. Xu hướng này đặc biệt có ý nghĩa trong bối cảnh số hóa sâu rộng các ngành, lĩnh vực và sự nổi lên của các hoạt động gắn liền với nền kinh tế số.
Hướng đến kỷ nguyên thanh toán không dùng tiền mặt
Hương Giang
Thanh toán không dùng tiền mặt, thanh toán điện tử là xu hướng phát triển chủ đạo tại hầu hết các quốc gia trên thế giới, trong đó có Việt Nam. Xu hướng này đặc biệt có ý nghĩa trong bối cảnh số hóa sâu rộng các ngành, lĩnh vực và sự nổi lên của các hoạt động gắn liền với nền kinh tế số.
Ưu tiên nguồn lực để chuyển đổi số
Phát biểu tại Hội thảo - Triển lãm với chủ đề “Chuyển đổi số để hướng tới xã hội không dùng tiền mặt” cuối tuần qua, Thống đốc NHNN Nguyễn Thị Hồng cho biết, theo Nghị quyết 52-NQ/TW của Bộ Chính trị về một số chủ trương, chính sách chủ động tham gia cuộc Cách mạng công nghiệp 4.0 và Chiến lược chuyển đổi số quốc gia theo Quyết định 749/QĐ-TTg của Thủ tướng Chính phủ, ngành Ngân hàng được xác định có mức độ sẵn sàng cao trong các ngành, lĩnh vực, có ảnh hưởng hàng ngày tới người dân, cần ưu tiên chuyển đổi số trước.
Trên thực tế NHNN, các TCTD luôn ưu tiên đầu tư nguồn lực để tập trung chuyển đổi số, đặc biệt là trong dịch vụ thanh toán bởi các giao dịch thanh toán liên quan mật thiết tới cuộc sống thường nhật, thiết yếu của người dân; và đóng vai trò cửa ngõ để kết nối thuận tiện với các dịch vụ, nghiệp vụ ngân hàng-tài chính khác như tiền gửi, tiết kiệm, vay vốn, bảo hiểm, quản lý tài chính cá nhân… “Những năm gần đây tốc độ tăng trưởng về giao dịch thanh toán di động bình quân hàng năm hơn 90%. Nhiều ngân hàng Việt Nam có trên 90% giao dịch trên kênh số; gần 70% người trưởng thành có tài khoản thanh toán. Hệ thống thanh toán hoạt động thông suốt, an toàn đáp ứng được hầu hết các nhu cầu thanh toán trong nền kinh tế”, Thống đốc NHNN cho biết.
Bên cạnh đó, ngành Ngân hàng chú trọng nâng cấp hệ thống, mở rộng dịch vụ, tính năng của hệ thống thanh toán điện tử liên ngân hàng, hệ thống chuyển mạch tài chính và bù trừ điện tử, đảm bảo các hạ tầng toàn ngành hoạt động an toàn, ổn định, thông suốt, đảm bảo kết nối liên thông giữa các ngân hàng, đáp ứng tốt nhu cầu thanh toán của người dân, doanh nghiệp trong xu thế phát triển kinh tế số. Các tổ chức cung ứng dịch vụ thanh toán, tổ chức cung ứng dịch vụ trung gian thanh toán không ngừng đầu tư hạ tầng công nghệ, cung ứng nhiều sản phẩm, dịch vụ mới trên nền tảng công nghệ 4.0 nhằm gia tăng tiện ích, trải nghiệm và đảm bảo an toàn cho khách hàng khi sử dụng dịch vụ. Công tác truyền thông, giáo dục tài chính được đẩy mạnh với nhiều chương trình có sức lan tỏa trong xã hội...
Với sự kết hợp nhiều giải pháp, thanh toán không dùng tiền mặt đã tăng trưởng mạnh mẽ. Đến tháng 4/2022, giao dịch thanh toán không dùng tiền mặt tăng 69,7% về số lượng, 27,5% về giá trị; giao dịch qua Internet cũng tăng tương ứng 48,39% và 32,76%; qua điện thoại di động tăng tương ứng 97,65% và 86,68%; qua QR code tăng tương ứng 56,52% và 111,62% so với cùng kỳ năm 2021; tổng số ví điện tử đã kích hoạt tăng 10,37% so với cuối năm 2021. Ngoài ra, tỷ lệ người dân trưởng thành có tài khoản thanh toán đạt gần 66% với tốc độ tăng trưởng bình quân 11,44% từ năm 2015-2021; đã có khoảng 3,4 triệu tài khoản và 1,3 triệu thẻ ngân hàng được mở mới trực tuyến, từ xa qua phương thức điện tử (eKYC). Trong số 1,1 triệu khách hàng đăng ký sử dụng dịch vụ Mobile Money, có gần 660.000 là khách hàng ở nông thôn, miền núi, vùng sâu, vùng xa, biên giới, hải đảo (chiếm hơn 60% tổng số khách hàng đăng ký và sử dụng dịch vụ).
Để hoàn thành chiến lược thanh toán không dùng tiền mặt, ngành Ngân hàng còn nhận được sự góp sức của nhiều bộ, ngành, địa phương. Đơn cử trong lĩnh vực thuế, ông Đặng Ngọc Minh - Phó Tổng cục trưởng Tổng cục Thuế chia sẻ, cơ quan thuế đã xây dựng quy trình hệ thống tiếp nhận, xử lý, phối hợp Kho bạc Nhà nước trong thanh toán hoàn thuế điện tử; xây dựng và ban hành quy trình, ký kết quy chế phối hợp với các đơn vị trong dịch vụ, xây dựng hệ thống, kết nối với các ngân hàng thương mại xây dựng dịch vụ nộp thuế… Đồng thời, Tổng cục Thuế đã phối hợp với 55 ngân hàng kết nối nộp thuế điện tử với Tổng cục Thuế...
Đánh giá về lợi thế của Việt Nam trong tiến trình hướng đến thanh toán không dùng tiền mặt, bà Đặng Tuyết Dung, Giám đốc Quốc gia Visa Việt Nam - Lào phân tích, tại khu vực Đông Nam Á, những năm gần đây, người dân sử dụng các phương thức không dùng tiền mặt chiếm tỷ lệ rất cao, trung bình khoảng 93%. Trong đó, Việt Nam có tỷ lệ lên đến 95%. Thói quen của người dân thay đổi, cộng với nỗ lực chuyển đổi số của ngành Ngân hàng nhiều năm qua, Việt Nam đang có lợi thế hơn so với một số quốc gia khác trong triển khai thanh toán không dùng tiền mặt.
Vượt thách thức, đón cơ hội
Mặc dù đạt được những thành tựu, nhưng thách thức đặt ra trong chuyển đổi số hướng đến thanh toán không dùng tiền mặt cũng không phải nhỏ. Thách thức lớn nhất theo Giám đốc Quốc gia Visa Việt Nam - Lào là nhận thức của người tiêu dùng, doanh nghiệp về chuyển đổi số, ứng dụng các chuyển đổi số trong hoạt động hàng ngày của mình. Dù tăng trưởng chuyển đổi số vượt bậc nhưng vẫn có những quan ngại khi sử dụng phương thức không dùng tiền mặt về bảo mật, sử dụng thẻ không quản lý được chi tiêu…
Do vậy, bà Đặng Tuyết Dung cho rằng, cần giúp cho người tiêu dùng nhận thức tốt hơn, có lòng tin, nhìn thấy giá trị lâu dài, bền vững đối với hoạt động thanh toán không dùng tiền mặt. Bên cạnh đó, cần thực hiện đơn giản hóa, nhưng an toàn, thuận tiện cho người tiêu dùng… Ở góc độ ngân hàng, ông Lưu Trung Thái - Tổng Giám đốc MB chia sẻ, việc chuyển đổi số đòi hỏi đầu tư lớn nhưng doanh thu và lợi nhuận tạo ra có tương xứng không vẫn là câu hỏi rất lớn. Trong khi các dịch vụ về cơ bản miễn phí nên thời điểm nào tạo ra hiệu quả thực sự là rất khó... Để hỗ trợ ngân hàng đẩy mạnh chuyển đổi số, ông Thái đề xuất cho phép ngân hàng kết nối cơ sở dữ liệu quốc gia, tăng tính bảo mật, an ninh an toàn; đẩy mạnh chuẩn QR quốc gia VietQR, gia tăng cung cấp sản phẩm đến khách hàng eKYC để phòng ngừa rủi ro, tiếp cận đa dạng và thuận tiện sản phẩm ngân hàng. Ngoài ra, có cơ chế cho phép trích lập dự phòng xử lý rủi ro công nghệ...
Nhấn mạnh chuyển đổi số ngành Ngân hàng có tác động tích cực tới tất cả các ngành kinh tế, trong mọi lĩnh vực đời sống, Phó Thống đốc NHNN Phạm Tiến Dũng cho rằng, để chuyển đổi số hướng đến thanh toán không dùng tiền mặt tốt hơn, cần có sự hỗ trợ của tất cả các ngành và các lĩnh vực như an ninh bảo mật, cơ sở dữ liệu quốc gia về dân cư… Với sự phát triển nhanh chóng của số lượng và giao dịch tăng trưởng lên tới 80-90%, theo Phó Thống đốc cần có hạ tầng đáp ứng tốt; kết hợp và tích hợp giữa hệ thống ngân hàng và các ngành lĩnh vực khác trong nền kinh tế. Đối với vấn đề an ninh an toàn cần phải hết sức quan tâm, vì đi cùng dịch vụ số, thanh toán số cũng là những nguy cơ tiềm ẩn có thể xảy ra…
Về phía NHNN, tiếp tục tập trung tháo gỡ về pháp lý, xử lý khoản vay nhỏ lẻ trên nền tảng công nghệ. Đối với công tác truyền thông sẽ triển khai theo hướng chuyên nghiệp, hiệu quả, nâng cao sự minh bạch hóa thông tin, đáp ứng yêu cầu hoạt động thông tin của NHNN và thực hiện các cam kết quốc tế. Đối tượng mà truyền thông giáo dục tài chính hướng tới là đông đảo công chúng, trong đó có người dân khu vực nông thôn, vùng sâu vùng xa, người yếu thế, người chưa có tài khoản ngân hàng. “Nguyên tắc truyền thông phải truyền tải những nội dung người dân và doanh nghiệp quan tâm bằng hình thức đơn giản, dễ nhớ, dễ hiểu, dễ lan tỏa. Điều này vô cùng quan trọng bởi người dân không thể tiếp cận được dịch vụ, phát triển dịch vụ nếu không có cơ quan truyền thông, tuyên truyền đưa nhiều dịch vụ ngân hàng tới cuộc sống, phục vụ tốt hơn”, Phó Thống đốc Phạm Tiến Dũng nhấn mạnh.