Đảm bảo an ninh, an toàn trong lĩnh vực thanh toán số

Để hiểu rõ hơn về nhận thức và hành vi của người tiêu dùng xoay quanh vấn đề gian lận, lừa đảo trực tuyến trong hoạt động thanh toán kỹ thuật số, tháng 12/2024, Wakefield Research - một tổ chức nghiên cứu thị trường được Tổ chức Thẻ quốc tế Visa ủy quyền đã tiến hành khảo sát với 5.800 người trưởng thành tại các quốc gia trong khu vực Đông và Trung Âu, Trung Đông và châu Phi (Ukraine, Kazakhstan, Serbia, Nam Phi, Nigeria, Bờ Biển Ngà, Ai Cập, Ma-rốc, Pakistan, Jordan, Tiểu vương quốc Ả Rập Thống nhất (UAE), Qatar, Kuwait, Vương Quốc Ả-Rập Xê-út, Bahrain và Oman). Một số kết quả khảo sát đáng chú ý trong Báo cáo khảo sát được thể hiện ở một số nội dung chính sau:

Những yếu tố làm ảnh hưởng đến niềm tin của người tiêu dùng đối với thanh toán kỹ thuật số

Ảnh minh họa (nguồn: Internet)

Về lâu dài, thanh toán số sẽ là xu hướng tất yếu của ngành công nghiệp thanh toán, với 74% người tiêu dùng tham gia khảo sát cho rằng họ sẽ sử dụng phương thức thanh toán số nhiều hơn trong 12 tháng tới. Tuy vậy, thực trạng cho thấy, các vụ lừa đảo, gian lận liên quan đến thanh toán số cũng gia tăng. Cụ thể, hơn một nửa số người tiêu dùng được khảo sát đã từng rơi vào bẫy lừa đảo, trong đó 16% không may trở thành nạn nhân nhiều lần của các vụ lừa đảo trực tuyến. Khi được hỏi về những yếu tố làm ảnh hưởng đến niềm tin của người tiêu dùng đối với thanh toán kỹ thuật số, kết quả khảo sát cho thấy các nguyên nhân chính bao gồm: Trải nghiệm bị gian lận hoặc giao dịch không được cho phép (66%); lo ngại về quyền riêng tư và bảo mật dữ liệu (55%); khó khăn trong việc giải quyết tranh chấp và khiếu nại (42%); ảnh hưởng từ những trải nghiệm tiêu cực của gia đình hoặc bạn bè (32%); sự hỗ trợ khách hàng còn hạn chế (31%)...

Bạn bè, gia đình là nhóm đối tượng dễ bị lừa đảo hơn

Mặc dù người tiêu dùng có một số mức độ tin tưởng nhất định vào khả năng phát hiện gian lận, nhưng thực tế là họ cảm thấy lo lắng nhiều hơn về những người thân của mình. Theo Báo cáo khảo sát năm 2024, hầu như tất cả (95%) tin rằng bạn bè hoặc gia đình của họ có thể sẽ sập bẫy lừa đảo, đặc biệt nếu đó là tin nhắn văn bản yêu cầu xác minh thông tin tài khoản (57%). Người tiêu dùng ở Ukraine (67%) lo ngại rằng bạn bè hoặc gia đình của họ có thể phản hồi tin nhắn văn bản giả mạo yêu cầu xác minh tài khoản, trong khi tỷ lệ này ở Kuwait chỉ là 48%. Trên toàn khu vực, 86% tin rằng thế hệ Gen X (44 - 59 tuổi) là nhóm dễ bị lừa đảo trực tuyến nhất, với 84% cho rằng đây cũng là đối tượng dễ tổn thương nhất. Trong khi đó, 89% người tiêu dùng thuộc thế hệ Z (12 - 27 tuổi) thừa nhận họ có xu hướng phản ứng với các thông tin đáng ngờ cao hơn đáng kể so với thế hệ Millennials (28 - 43 tuổi), Gen X và thế hệ bùng nổ dân số - Boomers (60 - 78 tuổi). Đặc biệt, thế hệ Z dễ bị lừa bởi các cảnh báo về rủi ro bảo mật, chẳng hạn như thông tin về mật khẩu bị đánh cắp hoặc dữ liệu bị xâm phạm (40%).

Cảnh giác từ nguy cơ lừa đảo trong giao dịch thanh toán trực tuyến

Theo báo cáo của Wakefield Research, dấu hiệu cảnh báo lớn nhất cho thấy tin nhắn đến từ những kẻ lừa đảo là yêu cầu người tiêu dùng cài đặt lại mật khẩu hoặc thông tin tài khoản, từ đó chiếm quyền quản lý tài khoản và đánh cắp tiền, 72% cho rằng đây là mối nguy cơ tiềm tàng khi họ nhận được thông tin. Ngoài ra, các thông báo liên quan đến đơn hàng, đăng ký thông tin hoặc tài khoản (55%) cũng tiềm ẩn rủi ro giản lận, lừa đảo, với người tiêu dùng ở khu vực Đông Âu và Nam Âu (61%) cảnh giác hơn so với các khu vực khác, trong đó Ukraine (67%) đứng đầu về thái độ hoài nghi với những thông báo này. 53% thì cho rằng các tin tức lừa đảo trên môi trường mạng như xâm phạm dữ liệu và lừa đảo qua email là nguyên nhân chính khiến họ giảm sử dụng các giao dịch thanh toán số, trong đó 68% người tiêu dùng ở Serbia cảm thấy thất vọng đối với những tin tức gian lận trên Internet.

Sự cần thiết áp dụng các biện pháp an toàn, bảo mật thanh toán

Khi được hỏi về vấn đề này, 97% người tiêu dùng được khảo sát cho biết họ đã có các biện pháp phòng, ngừa, trong đó 58% không chia sẻ thông tin thẻ ngân hàng hoặc tài khoản ngân hàng và 60% không phản hồi email yêu cầu chuyển tiền thay cho người khác. Nhiều người tiêu dùng cũng chủ động bảo mật thanh toán bằng cách thiết lập cảnh báo tin nhắn văn bản (48%) để theo dõi các giao dịch tài khoản.

Kenya là một ví dụ điển hình, khi 70% người tiêu dùng thường xuyên kiểm tra sao kê ngân hàng và thẻ tín dụng để phát hiện giao dịch đáng ngờ, trong khi 68% thiết lập cảnh báo tin nhắn để giám sát tài khoản của mình. Trên phạm vi khu vực được khảo sát, gần 25% người tiêu dùng vẫn ưu tiên sử dụng tiền mặt nhằm giảm thiểu rủi ro từ các ứng dụng công nghệ mới trong thanh toán.

Thanh toán số ngày càng được người tiêu dùng ưa chuộng

Tại tất cả các thị trường được khảo sát, người tiêu dùng đã quen thuộc với phương thức thanh toán số, trong đó 74% cho biết họ sẽ sử dụng thanh toán số nhiều hơn trong 12 tháng tới và áp dụng nhiều hình thức thanh toán khác nhau, phổ biến nhất là chuyển tiền qua ứng dụng ngân hàng hoặc nền tảng mobile banking (62%), giúp cuộc sống trở nên thuận tiện hơn.

Đáng chú ý, người tiêu dùng có sự ưu tiên rõ ràng giữa các loại hình thanh toán số. Phần lớn (85%) sử dụng phương thức thanh toán điện tử, trong đó 54% thanh toán bằng thẻ tín dụng hoặc thẻ ghi nợ trực tuyến, còn 49% chọn thanh toán di động qua ứng dụng điện thoại thông minh hoặc mã QR. UAE và Ukraine dẫn đầu với tỷ lệ sử dụng thanh toán số đạt 67%, tiếp theo là Bahrain và Kazakhstan (cùng 66%). Bên cạnh đó, 60% người tiêu dùng tin rằng thanh toán số giúp việc gửi tiền cho bạn bè và gia đình trở nên dễ dàng hơn, đặc biệt là tại Kenya (75%) và Nigeria (44%).

Tạo dựng niềm tin của người tiêu dùng đối với thanh toán số

Khi thanh toán số ngày càng phổ biến, các cửa hàng bán lẻ, ngân hàng và đơn vị chấp nhận thanh toán có thể triển khai các biện pháp nhằm tăng cường niềm tin của người tiêu dùng. Các biện pháp này bao gồm yêu cầu nhập mã xác thực OTP qua tin nhắn hoặc nhấp vào đường link để xác nhận giao dịch, cũng như gắn huy hiệu bảo mật hoặc biểu tượng xác thực trên các nền tảng thanh toán số. Trên toàn thị trường, 83% người tiêu dùng đánh giá cao những biện pháp này trong việc đảm bảo an toàn giao dịch.

Khảo sát cũng cho thấy, người tiêu dùng trong khu vực cảm thấy thoải mái với các giao dịch thanh toán số. 49% đánh giá thanh toán di động là phương thức thanh toán số an toàn thứ hai. Tuy nhiên, dù có 33% người trưởng thành sử dụng thanh toán ngang hàng (P2P) nhưng họ không xem đây là phương thức thanh toán số an toàn và bảo mật nhất. Ngoài ra, 62% người tham gia khảo sát sử dụng chuyển tiền qua ngân hàng, bao gồm các giao dịch thông qua ứng dụng hoặc nền tảng Mobile Banking, nhưng chỉ 15% coi đây là phương thức thanh toán thuận tiện nhất. Tương tự, 54% người tiêu dùng thực hiện thanh toán trực tuyến bằng thẻ tín dụng hoặc thẻ ghi nợ, song chỉ 13% đánh giá đây là lựa chọn thanh toán thuận tiện nhất.

Báo cáo kết luận rằng người tiêu dùng tại các quốc gia được khảo sát đã chấp nhận thanh toán số như một giải pháp giúp cuộc sống trở nên thuận tiện hơn và dự báo sẽ tiếp tục sử dụng các phương thức này nhiều hơn trong tương lai. Tuy nhiên, sự phổ biến ngày càng tăng của thanh toán số cũng kéo theo nguy cơ gia tăng các vụ lừa đảo công nghệ cao với thủ đoạn ngày càng tinh vi, bao gồm các cuộc tấn công do AI điều khiển, như công nghệ giả mạo (deep fake) và các hình thức lừa đảo phi kỹ thuật (social engineering). Khi nhận thức và mức độ hiểu biết của người tiêu dùng về các hành vi lừa đảo được nâng cao, khả năng phòng ngừa và hạn chế rủi ro từ các phương thức gian lận cũng sẽ được cải thiện. Đồng thời, trước sự gia tăng của các vụ lừa đảo, người tiêu dùng ngày càng chủ động thực hiện các biện pháp bảo vệ bản thân khi tham gia giao dịch trực tuyến.

Để góp phần ngăn chặn, giảm thiểu rủi ro gian lận, lừa đảo và mất an ninh trong hệ thống ngân hàng, Ngân hàng Nhà nước Việt Nam (NHNN) đã phối hợp chặt chẽ với Bộ Công an và các cơ quan liên quan để triển khai nhiều biện pháp nhằm đảm bảo an toàn thanh toán. Cụ thể, NHNN đã chủ động nghiên cứu, rà soát và đề xuất sửa đổi, bổ sung các văn bản quy phạm pháp luật, đặc biệt chú trọng đến an ninh, an toàn trong hoạt động thanh toán trên môi trường số. Đồng thời, NHNN thường xuyên ban hành các văn bản chỉ đạo, khuyến nghị và cảnh báo toàn ngành về việc tăng cường phòng, chống, ngăn chặn các hành vi gian lận, đặc biệt trong hoạt động mở, sử dụng tài khoản thanh toán và thẻ ngân hàng. Bên cạnh đó, NHNN cũng đẩy mạnh công tác quản lý, thanh tra, kiểm tra hoạt động cung ứng dịch vụ thanh toán nhằm phát hiện, xử lý vi phạm, chấn chỉnh các tổ chức cung ứng dịch vụ, đảm bảo tuân thủ nghiêm các quy định của NHNN và pháp luật liên quan. Những nỗ lực này không chỉ giúp tăng cường an toàn thanh toán mà còn bảo vệ quyền lợi hợp pháp của khách hàng.

MĐ (Theo Visa 2025)