Trong kỷ nguyên số, tốc độ luân chuyển giá trị trở thành một thước đo quan trọng của năng lực cạnh tranh kinh tế. Hệ thống thanh toán tức thời (Real-time Payments - RTP) đang đóng vai trò như “mạch máu” mới của nền kinh tế toàn cầu, nơi mỗi giao dịch được xử lý chỉ trong vài giây. Báo cáo mới của OMFIF (The Official Monetary and Financial Institutions Forum) và Mastercard chỉ ra rằng để phát huy hết tiềm năng của RTP, các quốc gia cần phát triển song song ba yếu tố then chốt: An toàn, khả năng tương tác và khả năng mở rộng số - qua đó tạo dựng một hệ sinh thái thanh toán an toàn, bao trùm và bền vững.
Ảnh minh họa (Nguồn: Internet)
Sự trỗi dậy của thanh toán tức thời
Thanh toán tức thời không còn là khái niệm xa vời. Từ những quốc gia phát triển như Anh, Singapore hay Hàn Quốc, đến các nền kinh tế mới nổi ở châu Phi hay Đông Nam Á, hệ thống thanh toán tức thời đang dần trở thành tiêu chuẩn mới của hệ thống tài chính hiện đại. Khác với mô hình xử lý theo lô truyền thống, nơi giao dịch được gom lại và thanh toán theo chu kỳ, hệ thống thanh toán tức thời cho phép việc chuyển và nhận tiền diễn ra tức thời - trong vài giây, giá trị đã được bù trừ và xác nhận. Điều này không chỉ thay đổi hành vi chi tiêu của người tiêu dùng mà còn cải thiện đáng kể dòng tiền của doanh nghiệp, giúp tối ưu chuỗi cung ứng, giảm chi phí tài chính và nâng cao hiệu quả kinh doanh.
Đối với nền kinh tế nói chung, hệ thống thanh toán tức thời là “chất xúc tác” giúp dòng vốn lưu chuyển nhanh hơn, thúc đẩy tiêu dùng, thương mại và tăng trưởng. Đồng thời, nó góp phần mở rộng tài chính toàn diện, khi người dân ở vùng sâu vùng xa, nhờ điện thoại thông minh và hạ tầng số, có thể tham gia vào các giao dịch an toàn và tức thì.
Tuy nhiên, phía sau sự tiện lợi đó là những thách thức không nhỏ. Khi mọi thứ diễn ra trong tích tắc, nguy cơ gian lận, sai sót hay rủi ro kỹ thuật cũng tăng theo cấp số nhân. Đó là lý do các chuyên gia của OMFIF và Mastercard nhấn mạnh rằng sự thành công của hệ thống thanh toán tức thời phụ thuộc vào ba trụ cột: An toàn, khả năng tương tác và khả năng mở rộng số.
Ba trụ cột của hệ sinh thái thanh toán hiện đại
Thứ nhất, an toàn và khả năng chống gian lận - nền tảng của niềm tin. Trong thế giới thanh toán tức thời, “niềm tin” là tài sản quý giá nhất. Sự nhanh chóng đồng nghĩa với việc không còn nhiều thời gian để ngăn chặn các giao dịch gian lận. Một khi lệnh chuyển tiền được xác nhận, quá trình thanh toán và bù trừ hoàn tất chỉ trong vài giây.
Kinh nghiệm thực tế cho thấy, tại Anh, khi hệ thống Faster Payments ra mắt năm 2008, tỷ lệ gian lận ngân hàng trực tuyến tăng tới 132%. Đến năm 2024, tổng thiệt hại từ gian lận thanh toán đã vượt 1 tỷ Bảng. Những con số này phản ánh rõ mối quan hệ giữa tốc độ và rủi ro - tốc độ càng cao, yêu cầu về an toàn càng nghiêm ngặt.
Vì vậy, việc xây dựng các cơ chế phòng ngừa gian lận, tăng cường xác thực giao dịch, cũng như chia sẻ thông tin giữa các tổ chức tài chính là điều không thể thiếu. Chỉ khi người dùng cảm thấy an tâm, hệ thống hệ thống thanh toán tức thời mới thực sự được tin cậy và phát triển bền vững.
Thứ hai, khả năng tương tác - chìa khóa mở rộng quy mô và kết nối toàn cầu. Một hệ sinh thái thanh toán hiện đại không thể tồn tại trong những “ốc đảo kỹ thuật số”. Ở nhiều quốc gia, hệ thống thanh toán nội địa vẫn vận hành tách biệt, mỗi ngân hàng, mỗi tổ chức tài chính có một hạ tầng riêng, thiếu chuẩn kết nối chung. Sự phân mảnh này làm gia tăng chi phí, kéo dài thời gian xử lý và cản trở mục tiêu kết nối xuyên biên giới. Khi các hệ thống không thể “giao tiếp” với nhau, việc mở rộng quy mô sẽ bị giới hạn, người dùng cũng phải chịu thiệt vì trải nghiệm rời rạc.
Ngược lại, khi tính tương tác được đảm bảo (tức là các hệ thống có thể kết nối và trao đổi dữ liệu theo thời gian thực), hệ thống thanh toán tức thời sẽ trở nên hiệu quả và bao trùm hơn. Theo báo cáo của OMFIF và Mastercard, sự liên thông trong nước là nền tảng để mở rộng ra quốc tế. Khi các hệ thống nội địa vận hành ổn định, việc kết nối với các mạng thanh toán toàn cầu sẽ trở nên suôn sẻ hơn, mở ra cánh cửa cho thương mại và đầu tư xuyên biên giới.
Thứ ba, khả năng mở rộng số - thích ứng với công nghệ và tương lai của tiền tệ. Trong bối cảnh công nghệ tài chính phát triển mạnh mẽ, hệ thống thanh toán tức thời không thể là một hệ thống “đóng”. Nó cần được thiết kế với khả năng thích ứng cao, sẵn sàng tương tác với các xu hướng mới như tiền kỹ thuật số của ngân hàng trung ương (CBDC), blockchain hay các nền tảng thanh toán di động.
Một hệ thống thanh toán linh hoạt, có thể tích hợp công nghệ mới, không chỉ giúp đáp ứng nhu cầu hiện tại mà còn đón đầu những thay đổi trong tương lai. Đặc biệt, khả năng mở rộng số còn tạo điều kiện cho khu vực tư nhân tiếp tục đổi mới (từ phát triển sản phẩm đến nâng cao trải nghiệm khách hàng) mà không làm gián đoạn hệ thống chung.
Hợp tác công - tư: Nền tảng cho đổi mới và phát triển bền vững
Theo OMFIF và Mastercard, để hiện thực hóa tiềm năng của hệ thống thanh toán tức thời, không thể thiếu sự hợp tác chặt chẽ giữa khu vực công và tư. Cơ quan quản lý nhà nước, đặc biệt là ngân hàng trung ương, có vai trò định hình khung pháp lý, bảo đảm ổn định vĩ mô và đầu tư hạ tầng trọng yếu. Trong khi đó, khu vực tư nhân (gồm ngân hàng thương mại, công ty Fintech và các nhà cung cấp dịch vụ) là nguồn lực chính thúc đẩy đổi mới sáng tạo, ứng dụng công nghệ và nâng cao năng lực quản trị rủi ro.
Mô hình hợp tác công - tư không chỉ giúp tận dụng thế mạnh của mỗi bên mà còn tạo môi trường cởi mở cho cạnh tranh, khuyến khích sáng tạo. Khi các doanh nghiệp tư nhân được tham gia trực tiếp vào quá trình thiết kế, vận hành và thử nghiệm hệ thống hệ thống thanh toán tức thời, họ có thể đóng góp giải pháp thực tiễn, đồng thời bảo đảm tính thương mại và bền vững của hệ sinh thái.
Các ngân hàng trung ương cũng có thể đóng vai trò “người kiến tạo”, thúc đẩy tiêu chuẩn mở, kết nối liên thông và đảm bảo mọi bên tham gia đều hoạt động trên cơ sở mô hình kinh doanh lành mạnh, đủ khả năng đầu tư và duy trì đổi mới lâu dài.
Hệ thống thanh toán tức thời - bước tiến chiến lược trong hành trình số hóa tài chính
Sự phát triển của RTP không chỉ giúp các nền kinh tế giao dịch nhanh hơn, mà còn mang ý nghĩa chiến lược: Nó định hình lại cách giá trị được luân chuyển trong xã hội, từ việc thanh toán hóa đơn, nhận lương, đến thương mại điện tử và chuyển tiền quốc tế.
RTP trở thành biểu tượng của thời đại tài chính mở - nơi tốc độ, an toàn và tính kết nối được cân bằng hài hòa.
Với ba trụ cột an toàn - tương tác - mở rộng số, hệ thống thanh toán tức thời đang từng bước hoàn thiện kiến trúc hạ tầng tài chính cho kỷ nguyên mới: Minh bạch hơn, hiệu quả hơn và bao trùm hơn. Thanh toán tức thời không chỉ là cải tiến kỹ thuật, mà là sự chuyển đổi mang tính cấu trúc của nền tài chính toàn cầu. Khi người dân có thể giao dịch tức thì, doanh nghiệp vận hành hiệu quả hơn và dòng vốn lưu thông trơn tru hơn, nền kinh tế sẽ trở nên năng động, sáng tạo và bền vững hơn.
Thông điệp quan trọng mà OMFIF và Mastercard gửi gắm là: Tương lai của thanh toán - và rộng hơn, của tài chính nằm ở sự hợp tác, tính an toàn và khả năng mở rộng số. Hệ thống thanh toán tức thời không chỉ rút ngắn thời gian xử lý giao dịch, mà còn thu hẹp khoảng cách giữa các nền kinh tế, giữa con người với con người.
Trong một thế giới mà thời gian trở thành tài sản quý giá, hệ thống thanh toán tức thời chính là biểu tượng cho bước tiến tất yếu của tài chính hiện đại - nơi công nghệ phục vụ con người, nơi tốc độ gắn liền với niềm tin, và nơi hệ thống tài chính toàn cầu vận hành nhịp nhàng như dòng chảy của thời gian.
Tài liệu tham khảo
1. OMFIF (2025). Real-time payments systems: a force for transformation. https://www.omfif.org/2025/10/real-time-payments-systems-a-force-for-transformation/
2. OMFIF & Mastercard. (2025). Future-proofing the architecture of real-time payments: Security, interoperability and public-private collaboration. London: OMFIF. https://www.omfif.org/future-proofing-the-architecture-of-real-time-payments/
Bảo Anh