Khung chính sách tài khóa và tiền tệ vững chắc cùng sự phát triển của thị trường nợ nội tệ là nền tảng củng cố khả năng chống chịu của các nền kinh tế mới nổi.
Ảnh minh họa (Nguồn: Internet)
Từ thế bị động đến thế chủ động trong ứng phó rủi ro toàn cầu
Trong những năm gần đây, các nền kinh tế mới nổi đã thể hiện khả năng chống chịu tốt ngay cả khi phải đối mặt với những biến động mạnh của hệ thống tài chính toàn cầu. Bên cạnh những yếu tố thuận lợi từ bên ngoài nhưng thực tế đã chứng minh rằng: Chính sách đúng đắn mới là yếu tố mang tính quyết định.
Nếu như trước đây, trong các giai đoạn “risk-off” khi giới đầu tư toàn cầu rút khỏi các tài sản rủi ro, các nền kinh tế mới nổi thường chịu tổn thất khi dòng vốn tháo chạy, điều kiện tài chính thắt chặt, đồng nội tệ mất giá và lạm phát tăng thì nay bức tranh nay đã khác. Nhiều nền kinh tế mới nổi đã ứng phó tốt hơn trước biến động: dòng vốn rút ra ít hơn, chi phí vay mượn được kiểm soát, tăng trưởng ổn định và lạm phát ở mức thấp hơn.
Khuôn khổ chính sách vững vàng hơn - nền tảng của khả năng chống chịu
Theo Báo cáo Triển vọng Kinh tế Thế giới (World Economic Outlook) tháng 10/2025 mới nhất của Quỹ Tiền tệ Quốc tế (IMF) khẳng định các cải thiện trong khuôn khổ chính sách, bao gồm chính sách tiền tệ chủ động, ngân hàng trung ương độc lập hơn, và chính sách tài khóa minh bạch hơn đóng vai trò then chốt, quyết định. So sánh giữa các giai đoạn “risk-off” trước và sau khủng hoảng tài chính toàn cầu, phân tích cho thấy: các khuôn khổ chính sách cải thiện đã góp phần hỗ trợ tăng trưởng và kiềm chế lạm phát hiệu quả hơn.
Đồng thời, niềm tin và sự tín nhiệm của nhà đầu tư quốc tế được củng cố rõ rệt. Thị trường trái phiếu bằng nội tệ tại nhiều nền kinh tế mới nổi đã phát triển mạnh mẽ, góp phần nâng cao khả năng chống chịu tài chính, giúp giảm rủi ro mất cân đối ngoại tệ và hạn chế nguy cơ dòng vốn đảo chiều đột ngột. Tuy nhiên, vẫn còn khó khăn, thách thức đó là: các điều kiện bên ngoài có thể trở nên xấu đi nhanh chóng; những cú sốc toàn cầu gần đây đã thu hẹp dư địa tài khóa; lạm phát sau đại dịch vẫn neo ở mức cao, còn áp lực chính trị có thể làm suy giảm uy tín mà các chính phủ và ngân hàng trung ương khó khăn mới gây dựng được.
Mặc dù nhiều quốc gia đã thiết lập luật kỷ luật tài khóa, song việc tuân thủ còn hạn chế, khiến nợ công tiếp tục gia tăng. Do đó, cấu trúc nợ và mức độ dễ tổn thương trước các cú sốc toàn cầu vẫn có sự khác biệt lớn giữa các nước như được phân tích kỹ trong Báo cáo Ổn định Tài chính Toàn cầu (Global Financial Stability Report) được IMF mới công bố gần đây.
Đồ thị 1: Các nền kinh tế mới nổi phục hồi tốt hơn trước các cú sốc
sau khủng hoảng tài chính toàn cầu
Tăng cường độc lập chính sách và nâng cao năng lực điều hành
Phân tích của IMF cho thấy, chính sách tiền tệ của các nền kinh tế mới nổi đã cải thiện đáng kể, và uy tín của các ngân hàng trung ương ngày càng được củng cố. Nếu như trước đây, nhiều quốc gia e ngại để tỷ giá biến động tự do thì nay với kỳ vọng lạm phát được neo vững và các quy định an toàn vĩ mô chặt chẽ hơn, họ đã cho phép tỷ giá đóng vai trò như “bộ đệm tự nhiên” giúp hấp thụ các cú sốc từ bên ngoài, các ngân hàng trung ương có thể chuyển trọng tâm sang ổn định hoạt động kinh tế.
Đồng thời, các ngân hàng trung ương cũng đã tăng cường tính độc lập, thoát khỏi sự chi phối tài khóa và giảm phụ thuộc vào chính sách tiền tệ của Mỹ. Nhờ vậy, nhiều nước giảm phụ thuộc vào can thiệp ngoại hối, giúp chính sách tiền tệ trở nên linh hoạt và chủ động hơn.
Về tài khóa, khuôn khổ chính sách được cải thiện giúp Chính phủ các nước có khả năng phản ứng kịp thời hơn trước suy giảm tổng cầu, ổn định nền kinh tế trong suy thoái toàn cầu, đồng thời chủ động kiểm soát rủi ro khi nợ và lãi suất tăng cao.
So sánh trước và sau khủng hoảng tài chính toàn cầu cho thấy: Theo ước tính, trong các giai đoạn “risk-off” sau khủng hoảng tài chính toàn cầu, mức tăng trưởng GDP thực tế cao hơn khoảng 1 điểm phần trăm so với trước đây, trong đó khuôn khổ chính sách cải thiện đóng góp hơn một nửa, phần còn lại đến từ điều kiện thuận lợi bên ngoài. Đồng thời, lạm phát giảm trung bình 0,6 điểm phần trăm nhờ các chính sách hiệu quả hơn.
Đồ thị 2: Khung chính sách góp phần giảm tổn thất sản lượng
và kiểm soát lạm phát
Củng cố khả năng chống chịu tài chính song vẫn tiềm ẩn rủi ro
Các chính sách cải cách cũng góp phần nâng cao khả năng chống chịu tài chính. Những nền kinh tế mới nổi lớn, với khung chính sách vững mạnh và tỷ lệ tiết kiệm nội địa cao, đã có thể dựa nhiều hơn vào phát hành nợ nội tệ và nguồn cầu từ các nhà đầu tư trong nước, đặc biệt là các định chế tài chính phi ngân hàng. Nhờ vậy, tỷ trọng nợ phát hành bằng nội tệ do nhà đầu tư nước ngoài nắm giữ đã giảm xuống mức thấp nhất trong nhiều năm, giúp hạn chế rủi ro từ cú sốc toàn cầu.
Phân tích trong Báo cáo Ổn định Tài chính Toàn cầu chỉ ra rằng, mức sở hữu nội địa cao hơn giúp thị trường nợ ít nhạy cảm hơn với cú sốc bên ngoài, khiến lợi suất trái phiếu biến động ít hơn trong các giai đoạn căng thẳng.
Đặc biệt, vai trò ổn định của hệ thống ngân hàng được nhấn mạnh: một cú sốc “risk-off” thường khiến chênh lệch lợi suất trái phiếu tăng 19 điểm cơ bản, nhưng nếu tỷ lệ nắm giữ trái phiếu chính phủ của ngân hàng nội địa tăng một độ lệch chuẩn, tác động này giảm còn 11 điểm cơ bản. Các tổ chức tài chính phi ngân hàng trong nước cũng góp phần củng cố ổn định tài chính trong một số hoàn cảnh nhất định.
Ngoài ra, mức độ ổn định tài chính chưa thật sự đồng đều giữa các quốc gia. Những nền kinh tế nhỏ và cận biên vẫn phải dựa nhiều vào các nguồn vốn đắt đỏ và dễ biến động, như nợ ngắn hạn trong nước hoặc trái phiếu quốc tế phát hành bằng USD. Vì vậy, để tăng khả năng chống chịu trước các cú sốc tài chính, các nước này cần tiếp tục phát triển sâu rộng hơn thị trường trái phiếu bằng nội tệ.
Tuy nhiên, tỷ lệ sở hữu trong nước cao không đồng nghĩa với việc không có rủi ro. Ở những quốc gia có mức tiết kiệm thấp, cơ sở nhà đầu tư hạn chế và hạ tầng tài chính còn yếu, rủi ro vẫn tiềm ẩn. Chẳng hạn, khi các ngân hàng nắm giữ quá nhiều trái phiếu chính phủ, khả năng cho vay khu vực tư nhân bị thu hẹp, từ đó có thể kéo theo tăng trưởng kinh tế chậm lại.
Kiên định cải cách là nền tảng duy trì ổn định bền vững
Dù kết quả gần đây rất tích cực và khả quan, các nền kinh tế mới nổi vẫn sẽ tiếp tục đối mặt với nhiều khó khăn và thách thức khi bất định toàn cầu vẫn ở mức cao và dư địa tài khóa tại một số quốc gia đang dần thu hẹp. Trong bối cảnh đó, ưu tiên hàng đầu của các quốc gia cần đó là: (i) Nâng cao hiệu quả thực thi và củng cố độ tin cậy của khuôn khổ chính sách; (ii) Giữ vững tính độc lập của ngân hàng trung ương; (iii) Tái tạo dư địa tài khóa để có thể linh hoạt ứng phó khi chu kỳ suy giảm kinh tế xảy ra. Đồng thời, IMF khuyến nghị các quốc gia tiếp tục phát triển thị trường trái phiếu nội tệ, đồng thời tận dụng hiệu quả các chương trình hỗ trợ kỹ thuật và đào tạo năng lực nhằm củng cố nền tảng thị trường tài chính.
Với quyết tâm cải cách kiên định và nền tảng chính sách vững chắc, các nền kinh tế mới nổi hoàn toàn có thể chuyển hóa khả năng chống chịu tạm thời thành ổn định lâu dài, hướng tới tăng trưởng bền vững trong một thế giới đầy biến động./.
Ngọc Khuê (Tổng hợp từ Báo cáo Triển vọng Kinh tế Thế giới tháng 10/2025 và Báo cáo Ổn định Tài chính Toàn cầu - IMF).