Thực hiện chủ trương của Đảng và Nhà nước về việc giúp đỡ nước bạn Campuchia khôi phục và phát triển đất nước sau hoạ diệt chủng Polpot, từ năm 1979 đến năm 1988, Ngân hàng Nhà nước Việt Nam đã cử nhiều đoàn cán bộ ngân hàng có nghiệp vụ chuyên môn cao sang giúp Campuchia xây dựng lại hệ thống Ngân hàng. Vượt qua nhiều khó khăn, gian khổ, các chuyên gia và cán bộ Ngân hàng Việt Nam đã giúp nước bạn xây dựng được hệ thống Ngân hàng vững mạnh từ trung ương đến địa phương, thực hiện đầy đủ các nghiệp vụ phát hành và lưu thông tiền tệ, tín dụng, ngoại hối, thanh toán trong nước và quốc tế… Nhân dịp kỷ niệm 40 năm các cựu chuyên gia Ngân hàng Việt Nam sang giúp Ngân hàng Quốc gia Campuchia, phóng viên đã có cuộc trao đổi với một trong những cán bộ ngân hàng tham gia giúp nước bạn Campuchia đó là Ông Nguyễn Văn Giàu – Uỷ viên Trung ương Đảng, Uỷ viên Uỷ ban Thường vụ Quốc hội, Chủ nhiệm Ủy ban Đối Ngoại của Quốc hội, nguyên Phó Thống đốc NHNN Việt Nam (1997 - 2003); nguyên Thống đốc NHNN Việt Nam (2007 - 2011).
Thưa ông, cảm nhận của ông thế nào khi nhận được chỉ đạo tham gia đoàn công tác giúp bạn Campuchia năm 1986?
Tháng 3/1986 tôi nhận được chủ trương của Lãnh đạo NHNN Việt Nam cử tôi và một số cán bộ ngân hàng các tỉnh phía Nam đi làm nghĩa vụ quốc tế tại Campuchia. Đây là lần đầu tiên Ban lãnh đạo NHNN cử đội ngũ cán bộ phía Nam giúp bạn gắn với chủ trương tỉnh kết nghĩa với tỉnh của hai nước. Theo Quyết định của Tổng giám đốc NHNN Việt Nam đầu tháng 5/1986 chúng tôi tập trung về TP. Hồ Chí Minh dự lớp tập huấn để nghe quán triệt, phổ biến về chủ trương, chính sách của Đảng Nhân dân Cách mạng Campuchia và thực trạng đất nước bạn lúc đó. Sau một tuần kết thúc tập huấn chúng tôi lên đường nhận nhiệm vụ. Lúc bấy giờ vấn đề rất lớn đối với tôi là thông báo với gia đình và mong gia đình ủng hộ để yên tâm lên đường công tác. Bởi trước đó có thông tin tôi sẽ được cử đi học tập nước ngoài, nhưng không nghĩ đột nhiên chuyển sang làm nhiệm vụ tại Campuchia – nơi chiến tranh vừa kết thúc, rất nhiều rủi ro nguy hiểm. Gia đình lo lắng bởi vì Campuchia tuy đã thoát chế độ diệt chủng nhưng tàn quân Pol Pot vẫn còn hoạt động. Còn đối với cá nhân tôi nhận thức rằng đi làm nghĩa vụ ở Campuchia là trách nhiệm và cũng là thử thách để phát triển sự nghiệp trong tương lai. Tôi nghĩ mỗi chúng ta chắc ai cũng còn nhớ, thời điểm đó nước ta cũng vô cùng khó khăn, nhưng với đất nước bạn còn muôn vàn khó khăn hơn chúng ta.
Nhìn lại thời kỳ giúp bạn sau khi thoát diệt chủng có thể thấy nhiệm vụ của các đoàn chuyên gia dân sự sang giúp bạn Campuchia theo ba giai đoạn: (1) Giai đoạn 1979-1982: Theo phương châm ta làm, bạn xem, bạn học đồng thời chúng ta tập trung đào tạo đội ngũ cán bộ giúp bạn; (2) Giai đoạn 1982-1985: Theo phương châm ta bạn cùng làm. Nghiệp vụ nào bạn làm được để bạn làm, nghiệp vụ nào khó bạn chưa làm được ta giúp. Giai đoạn này chúng ta tập trung đào tạo số đông đội ngũ cán bộ cho bạn vì sau khi thành lập NHTW Campuchia thì cần mở nhanh hệ thống chi nhánh ở các tỉnh, chi nhánh huyện; (3) Giai đoạn 1986-1987: Theo phương châm bạn làm ta giúp hay nói cách khác phương thức hoạt động chuyên gia theo hình thức tư vấn là chủ yếu.
Một điều hết sức thuận lợi đối với chúng tôi là mô hình tổ chức hệ thống ngân hàng của Campuchia cũng gần giống Việt Nam lúc bấy giờ: NHTW, các chi nhánh cấp tỉnh, cấp huyện. Đồng thời các quy định về tiền tệ, tín dụng, thanh toán và hoạt động nghiệp vụ của ngân hàng Campuchia gần giống như hoạt động ngân hàng nước ta. Khó khăn lớn nhất về đội ngũ cán bộ, số đông là học sinh chỉ biết chữ chưa qua trường lớp được tuyển dụng vào làm việc theo cách người trước dạy người sau, hầu hết chưa qua đào tạo trường lớp nghiệp vụ. Số rất ít cán bộ được đào tạo nghiệp vụ chính quy từ Việt Nam và trường đào tạo NHTW của bạn.
Trong điều kiện nhiều khó khăn như vậy, khi tuổi đời lẫn tuổi nghề còn rất trẻ, lúc đến tỉnh Takeo – Campuchia ông triển khai công việc như thế nào?
Khi đến cơ quan nhận nhiệm vụ giúp bạn. Ngày làm việc đầu tiên giữa tôi và Giám đốc Chi nhánh ngân hàng tỉnh Takeo – Đ/c giám đốc và chúng tôi đã cùng bàn bạc rất kỹ cụ thể để triển khai phương hướng NHTW, của Tỉnh ủy, UBND tỉnh chỉ đạo. Mặc dù lúc đó tâm lý chung của bạn đối với chuyên gia Việt Nam vẫn trông chờ vào sự tư vấn, trên cơ sở đó bạn sẽ triển khai theo định hướng chuyên gia. Nhưng tôi muốn họ thay đổi suy nghĩ. Vài ngày sau chúng tôi cùng thống nhất tập trung thực hiện một số mục tiêu nhiệm vụ chính: (1) Khẩn trương hoàn thiện hồ sơ phát triển Đảng mới đủ số lượng xin thành lập chi bộ Đảng sinh hoạt độc lập vì qua nhiều năm sinh hoạt chi bộ ghép với ngành tài chính, ngành thương nghiệp gặp nhiều vướng mắc bởi do nhiệm vụ chính trị ba ngành khác nhau, các đảng viên cũng ít có dịp tiếp xúc, làm việc với nhau thường xuyên. Thời kỳ đó có chi bộ Đảng sinh hoạt độc lập rồi thì hoạt động nghiệp vụ thuận lợi hơn, vì đảng lãnh đạo toàn diện và sau 10 tháng chi bộ đã thành lập được chi bộ; (2) Tập trung triển khai thành lập mỗi huyện có 1 chi nhánh. Tỉnh Takeo lúc đó có 7 đơn vị hành chính nhưng mới chỉ có 4 huyện thành lập chi nhánh ngân hàng. Do đó chúng tôi đặt mục tiêu thành lập tiếp các chi nhánh còn lại. Khó khăn nhất là không đủ lực lượng cán bộ để bố trí nhưng sau một năm chúng tôi hoàn thành việc thành lập được thêm 2 chi nhánh cấp huyện và một phòng giao dịch tương đương cấp huyện; (3) Mở lớp đào tạo sơ cấp nghiệp vụ ngân hàng. Sau thời gian ngắn chuẩn bị báo cáo với NHTW về việc mở lớp nghiệp vụ sơ cấp ngân hàng, nhận được báo cáo, NHTW đã đồng ý ngay. Việc tổ chức khóa học cũng là thử thách quá lớn đối với chúng tôi do việc tổ chức giảng dạy chi nhánh phải tự lực trong khi đó số cán bộ có khả năng giảng dạy quá ít, tôi cùng ba đồng chí đã qua trường lớp chia nhau giảng dạy ròng rã suốt 6 tháng. Khóa học rất thành công, qua lớp đào tạo này anh em cán bộ đã trưởng thành, rất tự tin trong triển khai công việc.
Được biết ông trở về Việt Nam sau 15 tháng công tác tại Campuchia. Ngày về, đã có nhiều thay đổi thưa ông?
Khi nhận được lệnh về Việt Nam, tôi và Giám đốc chi nhánh đã cùng nhìn lại, đánh giá kết quả đã làm được đồng thời triển khai các công việc trong thời gian tới khi kết thúc cơ chế chuyên gia. Đ/c giám đốc được xem là con người nguyên tắc cao nhưng đã nhìn nhận thời gian tôi làm chuyên gia giúp bạn đã đạt nhiều kết quả cụ thể, tạo tiền đề cho chi nhánh hoàn thành tốt trong thời gian tới, cụ thể: thành lập được chi bộ Đảng, mở thêm được các chi nhánh trên toàn tỉnh; đào tạo nghiệp vụ cơ bản cho toàn bộ đội ngũ cán bộ hiện có triển khai một số nghiệp vụ mới… Đặc biệt, giai đoạn này bạn chưa triển khai hết được các nghiệp vụ, nhất là nghiệp vụ thống kê. Nghiệp vụ thống kê được tính toán cộng trừ các dãy số phức tạp nhưng điều kiện lúc đó chỉ làm thủ công nên đòi hỏi sự chính xác rất khó khăn, phải am hiểu sâu nghiệp vụ kế toán cũng như đọc được tất cả sổ cái, sổ phụ, số hiệu tài khoản, tiểu khoản, phân loại tiểu khoản, bảng tổng kết tài sản … Với sự hỗ trợ của tôi, Takeo là một trong số ít chi nhánh tỉnh triển khai được nghiệp vụ thống kê trong thời điểm đó.
Khi chia tay tôi, Đ/c giám đốc chi nhánh tâm sự, so với chuyên gia trước, tôi còn quá trẻ và chưa có nhiều kinh nghiệm làm trong ngành ngân hàng, lúc đó tôi mới được đề bạt làm giám đốc chi nhánh NHNN huyện Chợ Mới, tuổi đời thì chưa tới 30 tuổi, các chuyên gia trước tôi họ đã kinh qua Phó giám đốc chi nhánh ngân hàng tỉnh, có gần 30 năm kinh nghiệm công tác trong ngành ngân hàng. Từ nghi ngờ ban đầu, nhưng kết quả sau hơn 1 năm làm việc cật lực, chúng tôi đã cùng hoàn thành tất cả mục tiêu đề ra vượt ngoài sự mong đợi. Đ/c giám đốc cứ nhắc mãi nhớ ơn tôi, biết ơn tôi và sau này, khi tôi được nhà nước Campuchia xét tặng Huân chương hữu nghị, Đ/c giám đốc cùng phái đoàn ngân hàng bạn đã sang tận nơi tôi công tác tổ chức buổi lễ trao tặng và đề nghị buổi lễ trao tặng có sự tham gia của gia đình tôi để ông bày tỏ sự biết ơn việc gia đình đã ủng hộ tôi đi Campuchia và có đóng góp đáng kể cho sự phát triển đối với chi nhánh ngân hàng tỉnh Takeo. Năm 2007, tôi với cương vị Thống đốc NHNN Việt Nam dẫn đầu đoàn cấp cao ngành ngân hàng thăm ngân hàng bạn Campuchia, bạn bố trí tôi thăm lại chi nhánh tỉnh Takeo, nơi mà tôi có dịp làm việc cách đây 20 năm trước. Vẫn số đông cán bộ từ thời đó nhưng bây giờ khác hẳn, anh em hầu hết đã lập gia đình, gia đình hạnh phúc, tay nghề ngân hàng của họ vô cùng chuyên nghiệp, giỏi dang.
Nhìn lại thời gian công tác tại Campuchia, với cá nhân tôi khi trải qua môi trường rất khó khăn, không chỉ về cơ sở vật chất mà cả nguy hiểm đến an toàn tính mạng đã giúp tôi kiểm nghiệm năng lực trình độ, phát triển năng lực bản thân, chấp nhận khó khăn để rèn luyện. Qua tôi rèn ở Campuchia giúp tôi có thêm nhiều kinh nghiệm, phương pháp công tác, bản lĩnh để xử lý công việc ở nhiều vị trí công tác khác nhau sau này.
Đến giờ này gần 35 năm đi qua, tôi vẫn cho rằng việc Đảng, Nhà nước ta cử cán bộ Việt Nam sang giúp bạn làm nhiệm vụ quốc tế vô sản là hoàn toàn đúng đắn. Việc tôi và các đồng chí khác được vinh dự chọn cử làm nhiệm vụ này đã góp phần rất nhỏ bé của mình vào mối quan hệ tốt đẹp hai nước. Tôi rất vui mừng khi được nghe trực tiếp từ Thủ tướng Hun Sen đã nhiều lần phát biểu và mới đây tại diễn đàn nghị viện châu Á-Thái Bình Dương tổ chức tại Siem Reap vào tháng 1/2019 với sự có mặt của gần 300 đại biểu quốc tế, Thủ tướng Hoàng gia Campuchia Hun Sen đã chia sẻ Campuchia được như hôm nay là có sự giúp đỡ của cộng đồng quốc tế, đặc biệt là Việt Nam, không chỉ giúp bạn xóa bỏ chế độ diệt chủng Pol Pot mà còn giúp xây dựng lại đất nước Campuchia ngày nay. Quan hệ tốt đẹp đó được đúc kết bằng 16 chữ vàng: “Láng giềng tốt đẹp, hữu nghị truyền thống, hợp tác toàn diện, bền vững lâu dài".
Nhân dịp Ban lãnh đạo NHNN Việt Nam tổ chức buổi gặp mặt các cán bộ NHNN Việt Nam cử đi làm nhiệm vụ chuyên gia tại Campuchia nhân kỷ niệm “40 năm cán bộ Ban K 1979-2019”, tôi xin gửi lời thăm hỏi đến các bác, các anh tham gia đoàn cán bộ NHNN Việt Nam giúp Bạn Campuchia và gia đình luôn mạnh khỏe, hạnh phúc và nhiều niềm vui. Chúc NHNN Việt Nam thân yêu của chúng ta tiếp tục giành nhiều thành tích mới.
Trân trọng cảm ơn ông!
NQ