Trong những năm gần đây, xu hướng người tiêu dùng đang dịch chuyển mạnh mẽ từ thanh toán bằng tiền mặt sang các phương thức thanh toán không dùng tiền mặt (TTKDTM), được thúc đẩy mạnh mẽ bởi các yếu tố như sự tiện lợi, tốc độ và hiệu quả giao dịch không tiếp xúc. Khảo sát về thái độ thanh toán của người tiêu dùng Đông Nam Á năm 2024 với hơn 6,500 khách hàng của Tổ chức thẻ quốc tế VISA đã mang đến bức tranh khá toàn diện về những thay đổi đáng chú ý này.
Ảnh minh họa (Nguồn: Internet)
Các tác nhân thúc đẩy xu hướng TTKDTM tại Đông Nam Á
Sự thay đổi trong thái độ của người tiêu dùng và sự tăng trưởng của hoạt động thanh toán số được thúc đẩy bởi ba (03) yếu tố chính, gồm: Sự tiện lợi (convenience), khả năng tiếp cận (accessibility) và bảo mật (security). Việc tiếp cận rộng rãi với các công nghệ mới nổi (như AI tạo sinh, dữ liệu lớn…) cũng đang chuyển hướng người dùng sang các lựa chọn TTKDTM. Gần ½ số người tiêu dùng được khảo sát đã trả lời rằng họ thường mang theo ít tiền mặt do đã quen với hình thức thanh toán phi tiếp xúc (48%), đồng thời cảm thấy thoải mái và tiện lợi với phương thức thanh toán này. Hơn nữa, TTKDTM cũng được xem là an toàn hơn so với tiền mặt, càng củng cố thêm sự tin tưởng của người tiêu dùng đối với lựa chọn này.
Nghiên cứu của Visa chỉ ra rằng xu hướng các nhà cung cấp dịch vụ/đơn vị chấp nhận thanh toán (ĐVCNTT) chấp nhận việc TTKDTM ngày càng tăng (44%). Trong 12 tháng vừa qua, người tiêu dùng đã nhận thấy sự gia tăng nhanh chóng trong việc chấp nhận TTKDTM của các ĐVCNTT, đặc biệt trong các phân khúc thực phẩm và ăn uống, bán lẻ và tạp hóa. Với việc ngày càng nhiều ĐVCNTT chấp nhận TTKDTM, người tiêu dùng có nhiều khả năng áp dụng phương thức thanh toán này, mang lại lợi ích thiết thực cho cả 2 bên. Đồng thời, TTKDTM cho phép các ĐVCNTT trải nghiệm liền mạch, nhanh chóng hơn cho khách hàng, giúp tăng cường khả năng giữ chân khách hàng và thúc đẩy tăng doanh thu cho ĐVCNTT.
Bối cảnh thanh toán đang thay đổi nhanh chóng trong khu vực
Xu hướng ngày càng nhiều người tiêu dùng sử dụng phương thức TTKDTM và thói quen thanh toán được thể hiện rõ nét qua các loại hình thanh toán mà họ sử dụng, sự thay đổi về công nghệ hiện có, tùy thuộc vào cơ sở hạ tầng thanh toán của từng thị trường, do tốc độ phát triển lĩnh vực thanh toán số ở các quốc gia Đông Nam Á đang ở các giai đoạn khác nhau.
Theo kết quả khảo sát của Visa, 79% người tiêu dùng khu vực Đông Nam Á hiện đang sử dụng Ví điện tử, đặc biệt tại Indonesia và Philippines, nơi chỉ hơn ½ dân số có tài khoản ngân hàng. Ví điện tử mang đến một giải pháp thanh toán thay thế tiện lợi cho người tiêu dùng chưa được tiếp cận các dịch vụ tài chính. Tuy vậy, cũng có những trường hợp ngoại lệ, ví điện tử được sử dụng như một nền tảng để một số quốc gia nhanh chóng hiện đại hóa cơ sở hạ tầng thanh toán tài chính và tiếp cận nhóm dân số chưa có tài khoản ngân hàng. Đây là một trong những lý do tại sao Chính phủ ở một số quốc gia Đông Nam Á (như Malaysia, Thái Lan…) đã vạch ra các lộ trình số hóa để tăng cường và hội nhập tài chính quốc tế.
Thanh toán thẻ tiếp tục tăng trưởng mạnh mẽ
Bất chấp sự phát triển mạnh mẽ của Ví điện tử, thanh toán thẻ vẫn là một mảnh ghép không thể thiếu trong bức tranh thanh toán ở Đông Nam Á. Trung bình, thẻ (34%) vẫn là lựa chọn thanh toán được người tiêu dùng ưa chuộng hơn so với ví điện tử (26%) và tiền mặt (26%). Thanh toán bằng thẻ đặc biệt phổ biến ở các thị trường phát triển hơn như Singapore và Malaysia (91%). Bên cạnh đó, thẻ cũng là lựa chọn thanh toán ưa thích của thế hệ Baby Boomers - những người có nhiều nguồn lực khả dụng hơn so với thế hệ trẻ, cũng như những người chi tiêu giàu có. Khảo sát cũng cho thấy thẻ (34%) có nhiều khả năng được sử dụng nhiều lần trong suốt tuần so với Ví điện tử (26%), phù hợp với kết quả nghiên cứu cho thấy 35% người tiêu dùng sử dụng thẻ theo thói quen.
Tính liền mạch và sự an toàn của giao dịch thanh toán
Tính liền mạch và an toàn, bảo mật thông tin giao dịch của khách hàng tạo ra giá trị của trải nghiệm thanh toán sẽ quyết định xu hướng lựa chọn phương thức thanh toán mà người tiêu dùng hướng đến. Tuy nhiên, một số yếu tố hiện đang cản trở việc sử dụng thẻ nhiều hơn khi thanh toán bằng ví điện tử bao gồm việc ngại nhập thông tin thẻ thẻ công khi nạp tiền (24%) và nhận thức về vấn đề an toàn, bảo mật (25%). Đối với các ĐVCNTT và các nhà cung cấp dịch vụ, điều quan trọng là phải đáp ứng nhu cầu sử dụng nhiều phương thức thanh toán thẻ của người tiêu dùng, đồng thời đảm bảo sự an toàn, bảo mật, tính liền mạch và tốc độ thanh toán, qua đó tạo lên hành trình khách hàng liền mạch, gia tăng trải nghiệm khách hàng và lấy khách hàng làm trọng tâm.
Vượt ra ngoài không tiền mặt trở thành làn sóng tài chính tiếp theo
Khi lĩnh vực thanh toán toàn cầu thay đổi nhanh chóng, sự chú ý của người tiêu dùng sẽ có khuynh hướng tập trung nhiều hơn vào các giải pháp và công nghệ tiên tiến, đổi mới. Sự hợp tác và khả năng kết nối liên thông là chìa khóa để thúc đẩy một hệ sinh thái trưởng thành, có thể thích ứng với thói quen của người tiêu dùng và tốc độ đổi mới sáng tạo của công nghệ. Mỗi ngày, những công nghệ mới đang xuất hiện, hứa hẹn sẽ thay đổi diện mạo của ngành tài chính - ngân hàng, và những đổi mới sáng tạo này không chỉ giúp hoạt động thanh toán số trở lên dễ dàng, thuận tiện và nhanh chóng hơn, mà còn tái định hình cách thức người tiêu dùng tương tác với các dịch vụ tài chính. Ngày nay, những xu hướng đó đã hội tụ thành hành vi thanh toán di động tác động sâu sắc đến nhận thức của người dùng. Gần 90% người tiêu dùng Đông Nam Á thích sử dụng ứng dụng ngân hàng di động hơn là ứng dụng trên web, đặc biệt là tại Thái Lan, Indonesia và Việt Nam; đồng thời, sự phát triển của thanh toán di động đặt nền tảng cho cách những đổi mới sáng tạo trong lĩnh vực thanh toán được thiết lập để thay đổi thói quen và hành vi thanh toán của người tiêu dùng.
Một số xu hướng nổi bật trong hành trình số hóa hoạt động thanh toán
Căn cứ vào kết quả khảo sát, Visa đã chỉ ra 03 xu hướng đáng chú ý về hành vi thanh toán của người tiêu dùng Đông Nam Á gần đây, bao gồm:
Xu hướng 1: Ngân hàng số đang hình thành làn sóng trong lĩnh vực dịch vụ tài chính
So với các lĩnh vực khác, những người chơi mới trong lĩnh vực dịch vụ tài chính là những đơn vị tiên phong trong việc áp dụng công nghệ số. Trong thập kỷ qua, số lượng ngân hàng triển khai ứng dụng di động hoặc trang web số hóa trải nghiệm dịch vụ ngân hàng truyền thống đã gia tăng nhanh chóng. Đối với người tiêu dùng Đông Nam Á, ngân hàng di động nói riêng đã được áp dụng rộng rãi, với 81% và 32% người tiêu dùng đã sử dụng ứng dụng hoặc trang web để truy cập vào các dịch vụ tài chính. 7% người tiêu dùng cho biết họ không sử dụng dịch vụ ngân hàng di dộng trong khi 2% trả lời rằng không biết nếu tài khoản ngân hàng của họ có ứng dụng di động.
Hầu hết người tiêu dùng ở khu vực này hiện nay đang sử dụng ngân hàng ảo (virtual banks) ít nhất một lần một tuần, đặc biệt ở Việt Nam và Thái Lan (87%), nơi cơ sở hạ tầng tài chính chủ yếu phục vụ nhóm dân số có tài khoản ngân hàng. Một phần sức hấp dẫn của các ngân hàng số là khả năng cung cấp cho người dùng quyền truy cập vào tài khoản ngân hàng (69%) - một sản phẩm hàng đầu đối với người tiêu dùng Đông Nam Á, tiếp đến là thẻ ghi nợ (43%) và thẻ tín dụng (38%). Bằng cách số hóa hoàn toàn các quy trình nghiệp vụ ngân hàng hàng ngày, như mở tài khoản và phê duyệt khoản vay, các ngân hàng số kiểu mới (neo-banks) đang mang lại lợi ích đáng kể cho ngành Ngân hàng. Điều này đã dẫn đến nhu cầu sử dụng tài khoản ngân hàng ảo làm tài khoản ngân hàng chính ngày càng tăng ở người tiêu dùng trong khu vực.
Xu hướng 2: Tài chính nhúng chuyển đổi bối cảnh ngân hàng
Tài chính nhúng (embedded finance) được xem là bước tiến hóa tiếp theo của ngành Ngân hàng, nơi tính bảo mật, sự tiện lợi và tính năng vận hành được kết hợp thành một hệ sinh thái hoàn chỉnh. Đến năm 2025, ước tính tài chính nhúng có thể mang lại giá trị hơn 240 tỷ đô la Mỹ tại Châu Á - Thái Bình Dương, với các doanh nghiệp nhỏ và vừa đóng góp đáng kể vào sự tăng trưởng này.
Mặc dù công nghệ tài chính nhúng vẫn còn ở giai đoạn sơ khai, người tiêu dùng đã và đang đón nhận những lợi ích mà nó mang lại, với nhiều người sẵn sàng trải nghiệm công nghệ tài chính nhúng trên khắp Đông Nam Á. Sự phát triển của công nghệ tài chính nhúng sẽ giúp định hình lại cách người tiêu dùng tương tác với các sản phẩm tài chính không tách biệt khỏi giao dịch mua sắm của họ, mà là những yếu tố nội tại của hành trình tiêu dùng. Đối với những người chưa có tài khoản ngân hàng tại Đông Nam Á, công nghệ tài chính nhúng mang đến khả năng tiếp cận với nhiều sản phẩm, dịch vụ đa dạng hơn ngoài các dịch vụ thanh toán hiện có. Đối với các chủ doanh nghiệp nhỏ, công nghệ này tạo ra cơ hội kết nối với các đối tượng khách hàng lớn hơn và mới hơn mà không cần phải lo lắng về cơ sở hạ tầng hỗ trợ thanh toán. Đối với các ngân hàng và nhà cung cấp dịch vụ, công nghệ tài chính nhúng đóng vai trò là nền tảng để xây dựng trải nghiệm khách hàng liền mạch, chất lượng cao.
Tài chính nhúng được phân loại thành 03 nhóm chính, bao gồm:
(i) Thanh toán nhúng (embedded payments) đã tạo ra một tác động đáng kể ở Đông Nam Á, với gần một nửa số người tiêu dùng cho biết họ đã sử dụng một số hình thức giải pháp thanh toán nhúng. Việc tiếp cận các giải pháp này phổ biến hơn ở Malaysia (58%), Indonesia (60%), Việt Nam (57%) nhưng mức độ quan tâm cũng rất cao trên toàn khu vực. Trung bình, 59% người chưa sử dụng ở Đông Nam Á muốn thử nghiệm dịch vụ này trong tương lai. Động lực thúc đẩy sự quan tâm này đối với thanh toán nhúng là mong muốn của người tiêu dùng về sự tiện lợi (56%) và tốc độ xử lý giao dịch (46%). Một số người tiêu dùng (30%) cũng coi thanh toán nhúng là một phương thức thanh toán an toàn hơn vì không cần phải chuyển hướng đến một trang web bên ngoài để thực hiện thanh toán.
(ii) Cho vay nhúng (embedded lending): Mặc dù thanh toán là giải pháp tài chính nhúng phổ biến nhất, nhưng cho vay nhúng cũng đang phát triển mạnh mẽ trong khu vực, trao quyền cho người tiêu dùng bằng cách cung cấp quyền truy cập vào các sản phẩm tài chính tức thì như cho vay và tín dụng thông qua các nền tảng, ứng dụng và hệ sinh thái hiện có. Các giải pháp này giúp người tiêu dùng dễ dàng tương tác với các ngân hàng hoặc tổ chức tài chính truyền thống và rút ngắn thời gian phê duyệt. Indonesia (53%) và Philippines (54%) là những thị trường hàng đầu về các giải pháp cho vay nhúng theo mức độ sử dụng, trong khi 50% người dùng chưa sử dụng trên khắp Đông Nam Á muốn thử nghiệm trong tương lai. Những người ủng hộ cho vay nhúng bị thu hút bởi cách thức mà nó trao quyền cho người tiêu dùng với mức độ linh hoạt cao hơn khi thanh toán mua hàng (38%) và sự tiện lợi khi đăng ký vay hoặc tài trợ (36%).
(iii) Bảo hiểm nhúng (embedded insurance): So với các giải pháp tài chính nhúng, các giải pháp bảo hiểm nhúng kém phát triển và phổ biến hơn trong khu vực, với chỉ 37% người tiêu dùng cho biết đã sử dụng một hình thức nào đó. Với bảo hiểm nhúng, khách hàng được tiếp cận với phạm vi bảo hiểm như một phần của quy trình bán hàng trên kênh số. Bảo hiểm du lịch (63%) vẫn là loại hình bảo hiểm phổ biến nhất, tiếp theo là bảo hiểm điện thoại di động (54%) và bảo hiểm thương mại điện tử (45%). Các giải pháp này đang được áp dụng rộng rãi tại Việt Nam (47%), Malaysia (45%), Indonesia và Thái Lan (43%), do nhu cầu của người tiêu dùng về sự bảo hiểm thuận tiện và phù hợp (55%) và quy trình yêu cầu bồi thường ít phức tạp hơn (45%).
Xu hướng 3: Trí tuệ nhân tạo tạo sinh (Gen AI) và tiềm năng thúc đẩy sự thay đổi
Các ngân hàng và tổ chức tài chính đã bắt đầu thử nghiệm việc “nhúng” các công cụ AI vào dịch vụ trợ lý ảo (chatbot) của mình để hỗ trợ giải quyết các thắc mắc của khách hàng một cách nhanh chóng và hiệu quả hơn. Các mô hình AI cũng đang được sử dụng rộng rãi để tạo ra những thông tin chi tiết có giá trị nhằm hỗ trợ việc ra quyết định tốt hơn và tự động hóa các tác vụ lặp đi lăp lại, và việc triển khai AI sẽ góp phần mang lại giá trị gia tăng và hiệu quả hoạt động của các ngân hàng và tổ chức tài chính.
Người tiêu dùng Đông Nam Á đang ngày càng quan tâm đến các ứng dụng của AI. Trong khi chỉ 32% số người được khảo sát đã sử dụng AI trong lĩnh vực ngân hàng, 71% bày tỏ sự quan tâm đến việc dùng thử công nghệ mới này. Đối với người tiêu dùng, Gen AI được xem là có giá trị nhất khi công nghệ này giúp giải quyết vấn đề rủi ro gian lận (37%) và cung cấp cảnh báo về các giao dịch có khả năng gian lận (79%). Gen AI có thể có tác động chuyển đổi đối với người dùng mua sắm và tìm hiểu các sản phẩm mới bằng cách khai thác dữ liệu, sở thích và thông tin của khách hàng. Gần 2/3 (64%) người tiêu dùng Đông Nam Á coi Gen AI là một công cụ hữu ích trong việc mua sắm cá nhân, đặc biệt là trong các ngành thời trang và thiết bị gia dụng. Hơn 1/3 người tiêu dùng Đông Nam Á đã thử sử dụng Gen AI để mua sắm trực tuyến, sự xuất hiện của các giải pháp Gen AI hướng đến người tiêu dùng có khả năng mở rộng khả năng tiếp cận các công nghệ này cho các ĐVCNTT.
Trên cơ sở kết quả khảo sát, Visa đã đi đến một số nhận định chính như sau:
Thứ nhất, các công nghệ mới nổi sẽ tiếp tục tác động đến cách thức giao dịch của người tiêu dùng trong tương lai, nhưng người tiêu dùng hiện vẫn có xu hướng tập trung vào nhu cầu tiếp cận và sự tiện lợi khi thực hiện giao dịch thanh toán.
Thứ hai, các xu hướng hiện tại phản ánh một bối cảnh mới, trong đó thói quen của người tiêu dùng thường xuyên được định hình lại bởi các xu hướng và công nghệ mới. Tuy vậy, thanh toán thẻ vẫn giữ vững vị thế là một phần quan trọng của lĩnh vực thương mại điện tử với phạm vi sử dụng thẻ ngày càng mở rộng.
Thứ ba, có những cơ hội mới cho sự hợp tác để chuyển đổi cách thức giao dịch của người tiêu dùng bằng cách tích hợp khả năng kết nối liên thông giữa các nền tảng thanh toán, các nhà cung cấp dịch vụ có thể cung ứng đa dạng tùy chọn thanh toán để tạo ra trải nghiệm liền mạch và an toàn cho người tiêu dùng. Về lâu dài, những mối quan hệ đối tác này sẽ là chìa khóa thành công của hệ sinh thái thanh toán số và mang lại lợi ích và giá trị gia tăng cho cả người tiêu dùng và doanh nghiệp.
Thứ tư, các nhà cung cấp dịch vụ/ĐVCNTT là nền tảng của cuộc cách mạng thanh toán số nếu họ áp dụng phương thức TTKDTM, khi đó người tiêu dùng sẽ tích cực đón nhận và sử dụng. Việc thu hút các nhà cung cấp dịch vụ/ĐVCNTT là điều cần thiết để thúc đẩy hệ sinh thái thanh toán tại Đông Nam Á. Đây là lý do tại sao các nhà cung cấp dịch vụ/ĐVCNTT phải hợp tác để truyền thông lợi ích của việc áp dụng TTKDTM dựa trên các yếu tố như lợi thế cạnh tranh lớn hơn, giao dịch thanh toán liền mạch hơn và trải nghiệm khách hàng tốt hơn.
Thứ năm, Đông Nam Á đã có những bước tiến đáng kể trên hành trình hiện đại hóa nền kinh tế và đưa người dân bước vào kỷ nguyên số. Xét trên nhiều phương diện, khu vực này đã có những thành công nhất định nhờ tinh thần sẵn sàng thử nghiệm nhanh chóng và sáng tạo, như 10 năm qua đã chứng minh và 10 năm tiếp theo sẽ được quyết định bởi khả năng gắn kết chặt chẽ hơn giữa các yếu tố của hệ thống thanh toán, thông qua sự hợp tác và quan hệ đối tác.
NMĐ (Theo Visa)