Theo số liệu của Ngân hàng Nhà nước (NHNN), tỷ trọng tiền mặt/tổng phương tiện thanh toán có xu hướng giảm dần, từ 14,02% năm 2010 đến nay còn khoảng 12%. Nhiều phương tiện thanh toán và dịch vụ thanh toán mới, hiện đại, tiện ích đã ra đời trên cơ sở ứng dụng các thành tựu của khoa học công nghệ, đáp ứng tốt hơn các nhu cầu của người sử dụng dịch vụ thanh toán cũng như yêu cầu của nền kinh tế.
Thực hiện các chủ trương, định hướng của Chính phủ, thời gian qua, NHNN đã chủ động, tích cực phối hợp với các Bộ, Ngành, đơn vị liên quan triển khai nhiều hoạt động nhằm thúc đẩy và nâng cao chất lượng hoạt động thanh toán trong nền kinh tế, nhất là đẩy mạnh phát triển thanh toán không dùng tiền mặt (TTKDTM). Hoạt động thanh toán tại Việt Nam đã có nhiều chuyển biến mạnh mẽ, khuôn khổ pháp lý ngày càng hoàn chỉnh theo đúng định hướng của Đảng và Chính phủ, phù hợp với thông lệ quốc tế. Nhiều phương tiện thanh toán và dịch vụ thanh toán mới, hiện đại, tiện ích đã ra đời trên cơ sở ứng dụng các thành tựu của khoa học công nghệ, đáp ứng tốt hơn các nhu cầu của người sử dụng dịch vụ thanh toán cũng như yêu cầu của nền kinh tế. Cơ sở hạ tầng phục vụ cho hoạt động thanh toán ngày càng được tăng cường và nâng cao chất lượng. Hoạt động thanh toán và các hệ thống thanh toán do NHNN tổ chức, quản lý và vận hành ngày càng được hoàn thiện và phát triển.
Hoàn thiện khuôn khổ pháp lý cho hoạt động thanh toán
Hành lang pháp lý cho hoạt động thanh toán liên tục được hoàn thiện, một số văn bản quy phạm pháp luật đã được rà soát, chỉnh sửa, bổ sung và ban hành mới để hướng dẫn và điều chỉnh các hoạt động thanh toán nhằm đáp ứng yêu cầu phát triển và nhu cầu của thực tiễn; tạo sự đồng bộ và điều kiện thuận lợi, khuyến khích phát triển TTKDTM; tăng cường quản lý thanh toán bằng tiền mặt và đảm bảo an ninh, an toàn trong hoạt động thanh toán, đáp ứng được yêu cầu của sự phát triển và hội nhập kinh tế của đất nước.
NHNN đã triển khai xây dựng để trình Chính phủ và Thống đốc NHNN ban hành được nhiều văn bản quy phạm pháp luật, gồm: Nghị định số 101/2012/NĐ-CP ngày 22/11/2012 về Thanh toán không dùng tiền mặt và Nghị định số 222/2013/NĐ-CP ngày 31/12/2013 quy định về thanh toán bằng tiền mặt; các Thông tư hướng dẫn về công tác thanh toán như: phí dịch vụ thanh toán, hoạt động của mạng lưới ATM, mở và sử dụng tài khoản thanh toán, dịch vụ TTKDTM, dịch vụ trung gian thanh toán; và hướng dẫn một số vấn đề liên quan đến thanh toán bằng tiền mặt của các tổ chức sử dụng vốn nhà nước, quản lý tiền ký quỹ của các doanh nghiệp kinh doanh lữ hành quốc tế, ký quỹ và quản lý tiền ký quỹ của doanh nghiệp cho thuê lại lao động...
Chính phủ cũng đã ban hành các chính sách khuyến khích doanh nghiệp TTKDTM qua ngân hàng như Nghị định số 121/2011/NĐ-CP quy định về điều kiện khấu trừ thuế giá trị gia tăng đầu vào đối với hàng hoá mua vào có giá trị từ 20 triệu đồng trở lên phải thanh toán qua ngân hàng... Các NHTM đã chủ động, tích cực tiếp cận các doanh nghiệp để cung cấp thông tin về đặc điểm và tiện ích của từng loại phương tiện, dịch vụ TTKDTM, tạo điều kiện cho doanh nghiệp trong việc mở tài khoản và tiếp cận các dịch vụ thanh toán. Đến nay, đối với các khách hàng lớn (doanh nghiệp, tổ chức) của NHTM, phần lớn các giao dịch thanh toán bằng phương thức chuyển khoản đã được thực hiện qua ngân hàng.
NHNN chỉ đạo các tổ chức tín dụng giải ngân vốn vay bằng chuyển khoản trực tiếp cho người bán hàng hóa, vật tư, dịch vụ cho khách hàng vay vốn thụ hưởng và coi đây là biện pháp quan trọng để kiểm soát vốn vay sử dụng đúng mục đích nhằm đảm bảo an toàn vốn cho vay.
Phát triển cơ sở hạ tầng thanh toán
Cơ sở hạ tầng và công nghệ phục vụ hoạt động thanh toán, thanh toán không dùng tiền mặt (TTKDTM), nhất là thanh toán điện tử được các ngân hàng chú trọng đầu tư nhằm tạo sự phát triển đồng bộ, bảo đảm an ninh, an toàn hoạt động TTKDTM, phục vụ tốt cho việc cung ứng và ứng dụng các dịch vụ, phương tiện TTKDTM mới, hiện đại.
Hệ thống thanh toán điện tử liên ngân hàng tiếp tục đóng vai trò là hệ thống thanh toán cốt lõi, quan trọng nhất của nền kinh tế. Giao dịch thanh toán được thực hiện nhanh, kịp thời, an toàn và chính xác, phục vụ tốt phát triển TTKDTM trong nền kinh tế, nâng cao hiệu quả kinh tế và hoạt động của hệ thống ngân hàng. Hệ thống đã kết nối khoảng 360 đơn vị thành viên thuộc 96 tổ chức tín dụng (TCTD) trong toàn quốc, đáp ứng nhu cầu thanh, quyết toán tức thời với số lượng giao dịch thanh toán ngày càng tăng của nền kinh tế. Hệ thống hiện có số lượng giao dịch bình quân đạt trên 230.000 giao dịch/ngày, với tổng giá trị khoảng 220.000 tỷ đồng/ngày.
Hệ thống thanh toán nội bộ của các ngân hàng thương mại (NHTM), nhất là các ngân hàng lớn, đã có sự phát triển vượt bậc, nhờ sự đầu tư về cơ sở hạ tầng và triển khai ứng dụng mạnh mẽ công nghệ phục vụ cho hoạt động thanh toán. Hầu hết các NHTM đã thiết lập được hệ thống ngân hàng lõi (core banking), phát triển hệ thống thanh toán nội bộ với kỹ thuật, công nghệ tiên tiến, cho phép các NHTM cung ứng các dịch vụ, phương tiện thanh toán hiện đại, mang lại nhiều tiện ích cho khách hàng.
NHNN đã chỉ đạo, triển khai và thực hiện hoàn thành Phương án sáp nhập Smartlink vào Banknetvn xây dựng Trung tâm chuyển mạch thẻ thống nhất, tập trung chuyển mạch về một đầu mối, tạo thuận lợi và hiệu quả hơn trong việc kết nối, chuyển mạch thẻ tại Việt Nam. Việc sáp nhập đến nay đã được hoàn thành.
Hạ tầng kỹ thuật phục vụ cho thanh toán thẻ được cải thiện, số lượng ATM và POS có tốc độ tăng trưởng nhanh; đến tháng cuối 9/2015, trên 16.850 ATM và trên 208.470 POS/EDC được lắp đặt (ATM tăng 47% và POS/EDC tăng 300% so với đầu năm 2011). Với sự chỉ đạo của Ngân hàng Nhà nước (NHNN), các công ty chuyển mạch thẻ đã hoàn thành kết nối liên thông hệ thống ATM trên phạm vi toàn quốc, qua đó thẻ của một ngân hàng đã có thể sử dụng để rút tiền và thanh toán tại hầu hết ATM của các ngân hàng khác.
Phát triển các dịch vụ thanh toán mới
Bên cạnh các dịch vụ thanh toán truyền thống, hầu hết các NHTM đã và đang triển khai các dịch vụ thanh toán mới, hiện đại như Thẻ ngân hàng, Internet Banking, Mobile Banking, Ví điện tử nhằm đáp ứng nhu cầu ngày càng cao của khách hàng, phù hợp với xu thế thanh toán của các nước trong khu vực và trên thế giới. Trong các năm qua, thẻ ngân hàng tiếp tục phát triển, số lượng thẻ phát hành, số lượng và giá trị giao dịch thẻ tăng khá nhanh; đến cuối tháng 9/2015, số lượng thẻ phát hành đã đạt 96,2 triệu thẻ (tăng trên 210% so với đầu năm 2011). Các NHTM đã tích hợp thêm nhiều tính năng vào thẻ ngân hàng để sử dụng thanh toán tiền điện, nước, cước viễn thông, bảo hiểm, phí giao thông, thanh toán trực tuyến; đồng thời, các NHTM cũng quan tâm hơn đến việc cải thiện chất lượng dịch vụ thẻ, chú trọng tăng độ an toàn của thẻ ngân hàng.
Việc triển khai các dịch vụ thanh toán điện tử vừa qua, đặc biệt là dịch vụ Internet Banking, đã đạt được những kết quả đáng ghi nhận.Đến nay, có trên 60 tổ chức cung ứng dịch vụ thanh toán (TCCƯDVTT) triển khai dịch vụ thanh toán qua Internet và trên 30 TCCƯDVTT cung ứng dịch vụ thanh toán qua điện thoại di động.
Các NHTM quan tâm phát triển các dịch vụ ngân hàng bán lẻ, khách hàng cá nhân, tình hình mở và sử dụng tài khoản cá nhân tiếp tục tăng lên, hiện đã đạt trên 57,8 triệu tài khoản. Một số NHTM bước đầu triển khai dịch vụ thanh toán tiền điện, tiền nước, cước phí điện thoại, viễn thông, truyền hình cáp, mua xăng dầu, phí bảo hiểm và một số khoản thu khác như học phí, phí giao thông không dừng ... qua tài khoản, giảm dần việc nhân viên các tổ chức cung ứng dịch vụ phải trực tiếp thu bằng tiền mặt.
Đối với việc phát triển thanh toán thẻ qua điểm chấp nhận thẻ (POS), NHNN đã ban hành và tập trung chỉ đạo thực hiện Kế hoạch tổng thể phát triển thanh toán thẻ qua POS giai đoạn 2014-2015 (Kế hoạch 02/KH-NHNN) để nâng cao số lượng, giá trị giao dịch thanh toán qua POS, thực sự góp phần phát triển TTKDTM. Đến nay, nhận thức chung của xã hội ở các tỉnh, thành phố lớn đã có chuyển biến rõ nét và tích cực; số lượng, giá trị thanh toán qua POS tăng nhanh, hiệu quả và chất lượng hơn. Vụ Thanh toán cũng quan tâm chỉ đạo phát triển thanh toán POS trên thiết bị di động (mPOS), ứng dụng công nghệ hiện đại với chi phí thấp, dễ sử dụng, mở ra khả năng mới để phát triển nhanh các điểm chấp nhận thẻ; đề xuất chấp thuận cho 7 NHTM triển khai dịch vụ mPOS và được thí điểm sử dụng hóa đơn thanh toán điện tử.
Ngoài ra, NHNN đã xây dựng Đề án thí điểm một số hình thức TTKDTM ở khu vực nông thôn giai đoạn 2014-2015, qua đó sử dụng các phương thức thanh toán hiện đại nhưng dễ sử dụng, phù hợp với địa bàn nông thôn để mở rộng, thúc đẩy TTKDTM trên địa bàn nông thôn, vùng sâu, vùng xa, hải đảo. Đến nay, NHNN đã chấp thuận triển khai thí điểm mô hình: dịch vụ thanh toán do MB phối hợp với Viettel thực hiện; dịch vụ thanh toán do PGBank phối hợp với Petrolimex thực hiện; dịch vụ thanh toán do Vietcombank phối hợp với M_Service thực hiện và đang chỉ đạo triển khai các nội dung khác. Trong thời gian đầu thực hiện, các mô hình thực hiện thí điểm đã đạt một số kết quả khả quan ban đầu.
NHNN phối hợp với Bộ Công thương trong việc phát triển thanh toán điện tử trong thương mại điện tử (TMĐT), như: nghiên cứu các giải pháp giám sát, quản lý giao dịch thanh toán trong TMĐT; tổ chức tọa đàm về thanh toán trong TMĐT; và phối hợp triển khai Chương trình phát triển TMĐT quốc gia giai đoạn 2014 - 2020 đã được Thủ tướng Chính phủ phê duyệt.
Về giám sát hệ thống thanh toán
Có thể khẳng định rằng, giai đoạn 2011-2015, là giai đoạn quan trọng và có tính chất đột phá đối với chính sách về giám sát hệ thống thanh toán của NHNN. Hoạt động giám sát các hệ thống thanh toán đã được đẩy lên một tầm cao mới sau khi Thống đốc NHNN ký ban hành Chiến lược về giám sát hệ thống thanh toán tại Việt Nam giai đoạn 2014 - 2020, tiến gần hơn tới việc giám sát các hệ thống thanh toán theo thông lệ và chuẩn mực quốc tế, tạo tiền đề cho sự vận hành an toàn, ổn định và thông suốt cho các hệ thống thanh toán trong nền kinh tế trước những thách thức và rủi ro ngày càng lớn trong bối cảnh hội nhập quốc tế của ngành tài chính ngân hàng Việt Nam.
Nhằm cụ thể hóa các quy định, lộ trình và phương thức triển khai giám sát các hệ thống thanh toán ngày 29/7/2014, Thống đốc NHNN đã ký Quyết định số 1490/QĐ-NHNN ban hành Chiến lược giám sát các hệ thống thanh toán tại Việt Nam giai đoạn 2014 – 2020. Đây có thể được coi là là một chính sách quan trọng, một bước đột phá trong chính sách của NHNN, đặt nền móng cho việc giám sát và đánh giá tuân thủ của các hệ thống thanh toán tại Việt Nam đến năm 2020.
Vụ Thanh toán (NHNN) cho biết, tỷ trọng tiền mặt/tổng phương tiện thanh toán có xu hướng giảm dần, từ 14,02% năm 2010 đến nay còn khoảng 12%. Số lượng thẻ phát hành tăng 210% so với đầu năm 2011; có 60 TCCƯDVTT triển khai dịch vụ Internet Banking và 30 TCCƯDVTT triển khai dịch vụ Mobile Banking. Cơ sở hạ tầng phục vụ cho hoạt động thanh toán ngày càng được tăng cường và nâng cao chất lượng. Số lượng ATM và POS tăng trưởng nhanh, tăng tương ứng 47% và 300% so với đầu năm 2011. |
Phương Linh