Trong bài phát biểu ngày 03/10/2025 tại Amsterdam, Thống đốc Ngân hàng Trung ương Anh (BoE) Andrew Bailey không chỉ nói về quá khứ của khủng hoảng, mà còn về cách một ngân hàng trung ương có thể giữ vững kỷ luật tài chính mà không trở thành vật cản của đổi mới. Tại đây, ông Andrew Bailey giới thiệu một “bản đồ chiến lược” cho ổn định tài chính trong kỷ nguyên phi truyền thống - nơi rủi ro không còn nằm chủ yếu trong các ngân hàng và tăng trưởng không còn đến từ việc nới lỏng tín dụng.
Ảnh minh họa (Nguồn: Internet)
Ba mặt trận mới của rủi ro hệ thống
Theo Thống đốc BoE Andrew Bailey, ba hướng tấn công mới của rủi ro tài chính toàn cầu - những khu vực không thể quản lý bằng bộ công cụ cũ là:
Thứ nhất, giao dịch phi ngân hàng có đòn bẩy cao, đặc biệt trong thị trường trái phiếu chính phủ - khu vực từng được xem là “nơi trú ẩn tuyệt đối” của thanh khoản. Các quỹ đầu cơ sử dụng đòn bẩy thông qua hợp đồng repo và phái sinh để khai thác chênh lệch lợi suất, khiến rủi ro thanh khoản của họ nhanh chóng phản hồi ngược vào hệ thống ngân hàng khi thị trường biến động mạnh, như từng thấy trong cuộc khủng hoảng thị trường trái phiếu Chính phủ ở Anh năm 2022.
Thứ hai, sự trỗi dậy của tài sản tư nhân (vốn cổ phần tư nhân và tín dụng tư nhân) vốn được vận hành trong không gian ít được giám sát. Khi ngân hàng truyền thống bị siết chặt bởi Basel III, dòng vốn chảy mạnh sang các định chế tư nhân. Điều này mang lại hiệu quả tài chính cao hơn, nhưng ẩn chứa rủi ro chu kỳ, đặc biệt khi lãi suất duy trì ở mức cao kéo dài. Sự thiếu minh bạch về giá trị tài sản và mức đòn bẩy khiến khu vực này trở thành “vùng mù” trong bản đồ ổn định tài chính.
Thứ ba, các hình thái mới của “tiền tệ tư nhân”, bao gồm tiền mã hóa và Stablecoin. Dù BoE tỏ ra cởi mở với đổi mới công nghệ, Thống đốc Andrew Bailey nhấn mạnh một nguyên lý cốt lõi về tính thống nhất của tiền: Một khi người dân bắt đầu phân biệt giữa “tiền ngân hàng” và “tiền mã hóa”, niềm tin vào giá trị danh nghĩa của đồng bảng sẽ bị xói mòn, dẫn đến đe dọa trực tiếp nền tảng ổn định tài chính.
Cả ba mặt trận này đều có chung một đặc điểm, đó là rủi ro không còn bị giới hạn trong phạm vi thể chế mà lan tỏa qua mạng lưới tài chính phi truyền thống. Vì thế, ông Andrew Bailey cho rằng, các công cụ giám sát hiện nay - vốn thiết kế cho thế giới ngân hàng của thập niên 1990 đang mất dần hiệu lực.
Do đó, BoE cần tiến đến một mô hình giám sát vượt qua các rào cản định chế, tập trung vào chuỗi rủi ro thay vì loại hình pháp lý.
Bốn thách thức hậu khủng hoảng đối với khung quy định
Theo Thống đốc BoE Andrew Bailey, sau hơn một thập kỷ củng cố hậu khủng hoảng, khung quy định tài chính đang chịu bốn áp lực lớn và mỗi áp lực là một phép thử cho năng lực thích ứng của BoE.
Thứ nhất, hiệu ứng Minsky: Khi ký ức về khủng hoảng phai nhạt, xã hội bắt đầu xem quy định là gánh nặng. “Sự ổn định kéo dài thường khiến người ta quên mất lý do vì sao hệ thống trở nên ổn định” - ông Andrew Bailey cảnh báo. Đây là nghịch lý cố hữu của chính sách an toàn tài chính: Càng hiệu quả, càng dễ bị xem là không cần thiết.
Thứ hai, đòi hỏi đơn giản hóa quy định, khi khung Basel, PRA hay FCA ngày càng phức tạp đến mức cả người làm nghề lẫn nhà đầu tư đều cảm thấy bối rối. Người đứng đầu BoE không phủ nhận nhu cầu này, nhưng ông phản đối xu hướng “đơn giản hóa để dễ chịu” - thứ có thể làm suy yếu các chuẩn mực vốn dĩ bảo vệ hệ thống.
Thứ ba, lo ngại về năng lực cạnh tranh, rằng các quy định chặt chẽ khiến London mất lợi thế trước New York hay Singapore. Theo Thống đốc BoE, đây là một “ảo giác ngắn hạn”: Quy định không làm giảm sức cạnh tranh nếu nó bảo đảm niềm tin dài hạn vào thị trường. Không có nhà đầu tư toàn cầu nào muốn rót vốn vào một trung tâm tài chính dễ sụp đổ.
Thứ tư, quan điểm cho rằng quy định cản trở năng suất. Nếu hệ thống tài chính bất ổn, mọi nỗ lực tăng năng suất đều vô nghĩa. Ổn định không phải là kẻ thù của tăng trưởng, mà là điều kiện tiên quyết để tăng trưởng trở nên bền vững.
Đơn giản hóa có chọn lọc nhưng không nới lỏng an toàn
Để đối phó với những áp lực, BoE lựa chọn chính sách giảm phức tạp kỹ thuật nhưng không đánh đổi nguyên tắc an toàn.
Khung quy định mới cho các ngân hàng nhỏ, theo ông Andrew Bailey, là một thí nghiệm chính sách có kiểm soát: Loại bỏ thủ tục không cần thiết, tập trung vào rủi ro cốt lõi, và dùng công nghệ để thay thế thủ công.
Điều đáng chú ý hơn là sự thay đổi trong triết lý giám sát: BoE đang chuyển từ “giám sát theo khối lượng” sang “giám sát theo chất lượng”. Không phải càng thu thập càng nhiều dữ liệu là càng tránh được rủi ro. Vấn đề nằm ở cách dữ liệu được kết nối và phân tích. Do đó, BoE đang đầu tư mạnh vào phân tích dữ liệu phi cấu trúc, trí tuệ nhân tạo (AI) và mô hình dự báo động, với mục tiêu biến giám sát từ hoạt động phản ứng sang phòng ngừa chủ động.
Đây là bước ngoặt quan trọng, đó là thay vì chỉ “kiểm soát” rủi ro, BoE muốn “hiểu” rủi ro theo thời gian thực - một bước tiến từ giám sát tuân thủ sang giám sát hành vi hệ thống.
Cân bằng giữa bảo vệ an toàn và duy trì năng lực chấp nhận rủi ro cần thiết cho đổi mới
Ông Andrew Bailey không đồng tình với quan điểm rằng, các quy định chặt chẽ đang bóp nghẹt sáng tạo và năng suất. Theo ông, nguyên nhân thật sự của tăng trưởng chậm không nằm ở khung quy định, mà là thiếu một chu kỳ đổi mới công nghệ nền tảng tương đương với Internet hay điện toán đám mây.
Điều hệ thống tài chính cần làm là cung cấp vốn cho làn sóng công nghệ kế tiếp, đặc biệt trong lĩnh vực AI, năng lượng xanh và hạ tầng dữ liệu. Nói cách khác, ổn định phải là nền tảng để tài trợ cho đổi mới, chứ không phải là lý do để trì hoãn nó.
Ông Andrew Bailey đưa ra quan điểm đáng chú ý: Một hệ thống tài chính quá thận trọng sẽ tự đánh mất vai trò trung gian của mình. Ông cho rằng, nếu ngân hàng không thể chấp nhận rủi ro có tính toán, thì rủi ro sẽ trôi sang khu vực phi ngân hàng - nơi ít kiểm soát hơn. Do đó, BoE cần cân bằng giữa bảo vệ an toàn và duy trì năng lực chấp nhận rủi ro cần thiết cho đổi mới. Chính vì vậy, BoE đang mở rộng cơ chế thử ngiệm có kiểm soát (Sandbox) pháp lý cho công nghệ tài chính (Fintech), đồng thời khuyến khích các thử nghiệm AI trong mô hình quản trị rủi ro.
Hàm ý chính sách: Cân bằng giữa “ổn định - cạnh tranh - đổi mới”
Từ các luận điểm trên, có thể rút ra ba định hướng chính sách BoE trong thập kỷ tới.
Một là, chuyển trọng tâm từ kiểm soát sang hiểu biết rủi ro. Giám sát cần mang tính dự báo, dựa trên phân tích dữ liệu động thay vì kiểm tra định kỳ. Điều này đòi hỏi đầu tư vào hạ tầng dữ liệu và năng lực AI của cơ quan giám sát - một thách thức không chỉ về kỹ thuật mà cả về thể chế.
Hai là, định nghĩa lại khái niệm ổn định tài chính. Thay vì “giữ nguyên trạng”, ổn định giờ được hiểu là khả năng hấp thụ và thích ứng trước rủi ro mới. BoE muốn hệ thống tài chính dẻo dai chứ không tĩnh tại, có thể linh hoạt ứng phó với cú sốc mà không mất niềm tin vào đồng bảng.
Ba là, thiết lập lại mối quan hệ giữa quy định và đổi mới. Thay vì xem đổi mới là nguy cơ, BoE coi đó là “đầu vào của năng suất dài hạn”. Mục tiêu không phải là ít rủi ro hơn, mà là rủi ro được hiểu rõ và kiểm soát tốt hơn.
Có thể thấy, người đứng đầu BoE đã phác họa “vai trò” của ngân hàng trung ương trong thế kỷ 21, đó là không còn giữ vai trò người gác cổng bảo thủ, mà là kiến trúc sư của một hệ thống tài chính bền vững.
Với bối cảnh các nền kinh tế lớn đang phải đối mặt với lạm phát dai dẳng, chi phí vốn cao và rủi ro công nghệ lan tỏa, tư duy “linh hoạt có kỷ luật” mà ông Andrew Bailey đề xuất không chỉ là chỉ dẫn cho BoE, mà còn là hàm ý cho các nhà hoạch định chính sách tiền tệ: Nếu ổn định và đổi mới là hai cực của cùng một trục, thì chỉ khi cân bằng được cả hai, nền tài chính mới có thể phát triển bền vững.
Tài liệu tham khảo:
Challenges to financial stability - speech by Andrew Bailey at https://www.bankofengland.co.uk/speech/2025/october/andrew-bailey-keynote-speech-at-klaas-knott-farewell-symposium
MH