Phát biểu tại Hội nghị DC Fintech Week ở Arlington, Virginia mới đây, Thống đốc Christopher J. Waller của Cục Dự trữ Liên bang Mỹ (Fed) không chỉ nói về công nghệ mà còn đưa ra một thông điệp chính sách, đó là, nước Mỹ và rộng hơn, các nền kinh tế tiên tiến chỉ có thể duy trì sức mạnh nếu tiếp tục chấp nhận sự đổi mới do công nghệ mang lại.
Ảnh minh họa (Nguồn: Internet)
Theo ông Christopher J. Waller, lịch sử phát triển kinh tế cho thấy, đổi mới công nghệ luôn là một hằng số và nó “gần như luôn mang tính phá vỡ”. Từ điện, ô tô cho đến Internet, mọi làn sóng công nghệ đều thay đổi cấu trúc sản xuất, thị trường lao động và cả trật tự quyền lực trong xã hội. Nhưng, ông nhấn mạnh, chính từ sự thay đổi đó mà năng suất, thu nhập và mức sống được nâng lên. Trí tuệ nhân tạo (AI), xét cho cùng, chỉ là chương tiếp theo của chu kỳ sáng tạo - phá hủy - tái tạo đó.
Đổi mới - Chu kỳ lặp lại của tăng trưởng
Lịch sử cho thấy, công nghệ không phải là hiện tượng mới, mà là dòng chảy liên tục của sự thay đổi. Thống đốc Christopher J. Waller nhắc lại cách điện, ô tô hay máy tính cá nhân đã được phổ cập ngày càng nhanh hơn qua mỗi thế hệ và AI hiện nay đang tiến nhanh hơn mọi thứ trước đó. Nếu điện mất 60 năm để phổ biến, Internet chỉ mất 12 năm, còn AI đang lan tỏa “với tốc độ chưa từng có”.
Nhưng tốc độ đó cũng đồng nghĩa với mức độ gián đoạn lớn hơn và diễn ra sớm hơn. Thị trường lao động là nơi cảm nhận rõ nhất. Dẫn nghiên cứu của các nhà kinh tế tại đại học Stanford, ông Christopher J. Waller lưu ý rằng, việc làm trong những ngành dễ bị tác động bởi AI đã giảm khoảng 13% so với các ngành ít chịu ảnh hưởng hơn, chủ yếu là trong các công việc hành chính, hỗ trợ kỹ thuật và trung tâm chăm sóc khách hàng.
Tuy nhiên, ông nhấn mạnh, đây không phải là lần đầu nhân loại chứng kiến sự dịch chuyển như vậy. Từ thợ làm yên ngựa đến công nhân lắp ráp ô tô, từ nhân viên tổng đài đến lập trình viên trong quá khứ đã chứng minh rằng các công nghệ mới luôn mở ra nhiều nghề hơn những gì chúng phá hủy. Ông Christopher J. Waller nói: “Câu hỏi về việc AI thay thế hay hỗ trợ con người, thường bị hiểu sai bởi máy móc và lao động không phải là hai đại lượng đối lập, mà là những yếu tố bổ sung cho nhau”.
Quyền lực và tri thức trong thời đại AI
Một trong những luận điểm sâu sắc nhất của bài phát biểu là nhận định về sự tái phân bổ quyền lực. Theo ông Christopher J. Waller, mỗi cuộc cách mạng công nghệ đều đi kèm với một “sự dân chủ hóa” mới. Đó là, máy in lấy đi quyền kiểm soát tri thức của Giáo hội; máy tính cá nhân trao quyền cho người dùng; Internet giải phóng thông tin khỏi những tòa soạn lớn. AI, theo ông, sẽ tiếp tục dân chủ hóa tri thức, tức là chuyển quyền lực từ “chuyên gia” sang “người dùng thông thường”.
Điều này mang ý nghĩa kép, nó giúp nâng cao hiệu quả và sáng tạo trong hầu hết lĩnh vực từ y tế, khoa học đến công nghiệp nhưng cũng đồng thời thách thức những cấu trúc quyền lực cũ, làm mờ ranh giới giữa chuyên môn và đại chúng. Với tư cách một nhà hoạch định chính sách, ông Christopher J. Waller không xem đây là điều đáng lo ngại, mà là một phần tất yếu của tiến bộ.
AI và năng suất lao động
Với các nhà hoạch định chính sách tiền tệ, câu hỏi trọng tâm không phải là liệu AI có làm mất việc hay không, mà là liệu nó có thể giúp nâng năng suất hay không. Ông Christopher J. Waller nhìn nhận vấn đề này qua lăng kính dữ liệu lịch sử: Năng suất lao động của Mỹ trong những năm gần đây tăng chậm hơn so với giai đoạn trước đó và bất kỳ yếu tố nào có thể giúp năng suất vượt mức 2% đều sẽ góp phần nâng thu nhập thực mà không tạo thêm áp lực lạm phát.
Theo ông, nếu AI thực sự giúp các doanh nghiệp “làm được nhiều hơn với cùng nguồn lực” thì tác động của nó tới tăng trưởng và ổn định giá sẽ là tích cực. Tuy nhiên, ông Christopher J. Waller cũng thừa nhận rằng nhiều lợi ích của AI sẽ nằm ngoài các chỉ tiêu kinh tế truyền thống như GDP, chẳng hạn tiết kiệm thời gian, cải thiện sức khỏe, tăng tiện ích cá nhân. Điều đó khiến việc đo lường tác động thực của AI trở nên phức tạp hơn, nhưng không vì thế mà kém quan trọng hơn.
Rủi ro và vai trò của chính sách
Không phủ nhận mặt trái, ông Christopher J. Waller thừa nhận rằng AI mang theo những rủi ro thật sự, đó là gian lận, thiên lệch, thông tin sai lệch và nguy cơ an ninh mạng. Nhưng ông kiên định rằng giải pháp không phải là né tránh, mà là thích ứng. “Lịch sử cho thấy, tiến bộ không đến từ việc tránh né, mà từ khả năng thích nghi” - ông nói.
Chính vì vậy, cách tiếp cận của Mỹ, đó là khuyến khích thử nghiệm, điều chỉnh dần dựa trên kết quả được ông Christopher J. Waller xem là một lợi thế cạnh tranh chiến lược. Ông nhắc lại kinh nghiệm ba thập kỷ trước, khi châu Âu chọn “điều tiết trước” còn Mỹ chọn “thử nghiệm trước”. Kết quả là Mỹ đã dẫn đầu cuộc cách mạng Internet, nuôi dưỡng văn hóa khởi nghiệp và đổi mới, nền tảng giúp nước này hiện nay chiếm vị trí tiên phong trong lĩnh vực AI.
Thông điệp ngầm mà ông Christopher J. Waller gửi tới giới hoạch định chính sách là rõ ràng, đó là sự thận trọng thái quá có thể trở thành kẻ thù của tiến bộ. Chính sách tốt không phải là “ngăn chặn” đổi mới, mà là tạo không gian để đổi mới diễn ra an toàn và có trách nhiệm.
Tốc độ là thách thức và cơ hội
Ông Christopher J. Waller đưa ra thông điệp đơn giản nhưng đầy sức nặng: AI đang di chuyển nhanh hơn bất kỳ làn sóng đổi mới nào trong lịch sử và chính vì vậy, cả lợi ích lẫn gián đoạn đều sẽ đến sớm hơn. Thách thức thực sự của các nhà hoạch định chính sách dù ở Washington, Frankfurt hay Tokyo là giữ được nhịp bước cùng đổi mới, chứ không phải cố gắng kiểm soát nó.
“Chúng ta phải để sự gián đoạn xảy ra” - ông Christopher J. Waller nói và tin rằng “lợi ích dài hạn sẽ lớn hơn chi phí ngắn hạn”. Đó không chỉ là lời khuyên cho Fed, mà là lời nhắc nhở chung cho mọi ngân hàng trung ương trong kỷ nguyên AI: Chính sách tốt nhất không phải là ngăn cản thay đổi, mà là định hướng nó với tầm nhìn, dữ liệu và lòng tin vào khả năng tiến bộ của con người.
Hàm ý chính sách
Bài phát biểu của ông Christopher J. Waller mang nhiều gợi ý quan trọng cho giới hoạch định chính sách toàn cầu. Đó là:
Thứ nhất, AI không chỉ là câu chuyện của khu vực tư nhân, mà còn là công cụ mà chính các ngân hàng trung ương cần phải học cách sử dụng. Ông Christopher J. Waller cho biết, Fed đang triển khai một chương trình học tập và thử nghiệm toàn hệ thống, từ các ứng dụng ngôn ngữ lớn (LLM) đến AI trong lập trình và thanh toán. Ông gọi đây là “học bằng thực hành”, cách duy nhất để nắm bắt công nghệ đang thay đổi quá nhanh.
Thứ hai, cần nhìn nhận AI như một phần của năng lực dự báo và điều hành mới. Khi dữ liệu trở nên khổng lồ và thời gian phản ứng ngày càng rút ngắn, khả năng khai thác AI có thể giúp cơ quan chính sách hiểu nhanh hơn, phản ứng kịp thời hơn với biến động kinh tế.
Thứ ba, AI là phép thử đối với khả năng thích ứng của toàn bộ hệ thống kinh tế, bao gồm chính các thể chế chính sách. Giống như mọi công nghệ trước đây, nó sẽ tạo ra người thắng và kẻ thua, nhưng nhiệm vụ của nhà hoạch định chính sách là đảm bảo rằng “sự phá hủy sáng tạo” này dẫn đến mức sống cao hơn cho xã hội.
Tài liệu tham khảo:
1. Christopher J. Waller (2025): “Innovation at the Speed of AI” a speech at DC Fintech Week, Arlington, Virginia on October 15, 2025.
2. Erik Brynjolfsson, Bharat Chandar, and Ruyu Chen (2025), "Canaries in the Coal Mine? Six Facts about the Recent Employment Effects of Artificial Intelligence (PDF)," working paper, Stanford Digital Economy Lab, August.
3. Ben Hyman, Jaison R. Abel, Natalia Emanuel, Nick Montalbano, and Richard Deitz (2025), "Are Businesses Scaling Back Hiring Due to AI?" Federal Reserve Bank of New York, Liberty Street Economics (blog), September 4.
Hiền Mai