Sau hơn ba thập kỷ đối mặt với giảm phát và tăng trưởng thấp, Ngân hàng Trung ương Nhật Bản (BoJ) đang từng bước chuyển sang một giai đoạn điều hành mới. Thông điệp được BoJ phát đi ngày càng rõ ràng: kỷ nguyên tiền tệ siêu nới lỏng đã khép lại, nhưng quá trình bình thường hóa chính sách sẽ được thực hiện thận trọng, linh hoạt và dựa trên dữ liệu, thay vì theo đuổi một chu kỳ “thắt chặt” theo nghĩa truyền thống.
Trong bài phát biểu trước Liên đoàn Doanh nghiệp Nhật Bản (Keidanren) hôm 25/12/2025, Thống đốc Kazuo Ueda không chỉ lý giải quyết định nâng lãi suất chính sách lên khoảng 0,75% – mức cao nhất trong gần 30 năm – mà còn làm rõ cách tiếp cận mới của BoJ đối với mục tiêu lạm phát 2%.
Thoát khỏi trạng thái “bình thường thấp”, nhưng không thắt chặt đột ngột
Quyết định điều chỉnh lãi suất của BoJ diễn ra trong bối cảnh kinh tế Nhật Bản đã có những thay đổi đáng kể so với giai đoạn hậu bong bóng kéo dài. Thị trường lao động tiếp tục thắt chặt, lực lượng lao động suy giảm mang tính cấu trúc, tiền lương danh nghĩa ghi nhận mức tăng nhanh nhất trong nhiều thập kỷ, trong khi lạm phát cơ bản duy trì quanh ngưỡng mục tiêu 2%.
Trụ sở ngân hàng trung ương Nhật Bản (BoJ) tại Tokyo (Ảnh: AP)
Tuy vậy, BoJ tránh mô tả động thái này như một chu kỳ thắt chặt mạnh. Thống đốc Ueda nhấn mạnh rằng lãi suất thực vẫn ở mức thấp, và việc điều chỉnh chính sách hiện nay nhằm điều chỉnh mức độ nới lỏng cho phù hợp với trạng thái mới của nền kinh tế, chứ không nhằm kìm hãm tăng trưởng.
BoJ cũng liên tục khẳng định lộ trình bình thường hóa sẽ diễn ra từ từ, phụ thuộc vào dữ liệu và có thể điều chỉnh nếu các điều kiện kinh tế – tài chính xấu đi, đặc biệt trong bối cảnh Nhật Bản vẫn nhạy cảm với các cú sốc bên ngoài như biến động kinh tế toàn cầu hay căng thẳng địa chính trị.
Lạm phát không còn là mục tiêu tự thân
Điểm nhấn quan trọng nhất trong tư duy chính sách mới của BoJ nằm ở cách họ tái định nghĩa thành công của mục tiêu 2%. Trong quá khứ, Nhật Bản từng nhiều lần chứng kiến giá cả tăng do các yếu tố bên ngoài như giá năng lượng, tỷ giá hay thuế tiêu dùng, nhưng những đợt lạm phát đó nhanh chóng tan biến và không để lại tác động lâu dài đến hành vi kinh tế.
Lần này, BoJ nhấn mạnh rằng việc đạt mục tiêu lạm phát 2% chỉ có ý nghĩa khi đi kèm với tăng tiền lương và cầu nội địa, phản ánh động lực nội tại của nền kinh tế. Theo Thống đốc Ueda Kazuo, lạm phát bền vững cần được hỗ trợ bởi sự thay đổi trong hành vi định giá của doanh nghiệp và trong kỳ vọng của người lao động.
Ông cho rằng một nền kinh tế lành mạnh cần được duy trì bởi một chu trình vận động tích cực và liên hoàn. Cụ thể, khi hoạt động kinh doanh khởi sắc và lợi nhuận của doanh nghiệp tăng lên, doanh nghiệp sẽ có điều kiện nâng tiền lương cho người lao động. Thu nhập cao hơn giúp thúc đẩy tiêu dùng trong nước, qua đó làm gia tăng nhu cầu của nền kinh tế. Nhu cầu tăng sẽ dẫn tới mặt bằng giá cả nhích lên ở mức vừa phải, phù hợp với tăng trưởng, đồng thời tạo điều kiện để doanh nghiệp tiếp tục cải thiện lợi nhuận. Chính chu trình khép kín giữa lợi nhuận – tiền lương – tiêu dùng – giá cả này- chứ không phải việc dựa vào các biện pháp nới lỏng tiền tệ mang tính cực đoan- mới là nền tảng cốt lõi bảo đảm tăng trưởng kinh tế bền vững trong dài hạn.
Đây là sự khác biệt căn bản so với các ngân hàng trung ương lớn khác. Trong khi Cục Dự trữ Liên bang Mỹ (Fed) hay Ngân hàng Trung ương châu Âu (ECB) tập trung kiềm chế lạm phát bằng cách làm chậm tổng cầu, BoJ lại đặt trọng tâm vào duy trì động lực tăng lương để neo giữ kỳ vọng lạm phát ở mức vừa phải.
Niềm tin thận trọng rằng nguy cơ giảm phát đã suy giảm
Một thay đổi quan trọng khác trong cách nhìn nhận của BoJ là đánh giá về rủi ro giảm phát. Trong nhiều năm, nguy cơ quay lại “zero norm”, tức là trạng thái giá cả và tiền lương hầu như không tăng, luôn ám ảnh các nhà hoạch định chính sách Nhật Bản.
Giờ đây, BoJ cho rằng rủi ro này đã giảm đáng kể. Nguyên nhân không chỉ nằm ở chính sách tiền tệ, mà còn ở các yếu tố mang tính cấu trúc như dân số già hóa nhanh, nguồn cung lao động suy giảm và sự thay đổi trong hành vi định giá của doanh nghiệp.
Doanh nghiệp Nhật Bản ngày càng sẵn sàng chuyển chi phí lao động tăng sang giá bán – điều từng bị xem là “cấm kỵ” trong thời kỳ giảm phát. Đồng thời, các cuộc đàm phán lương mùa xuân (shunto) cho thấy xu hướng đòi hỏi tăng lương dựa trên kỳ vọng lạm phát tương lai, thay vì chỉ bù đắp cho giá cả quá khứ.
Nếu xu hướng này tiếp diễn, BoJ tin rằng kỳ vọng lạm phát 2% sẽ dần trở thành giả định mặc định trong các quyết định kinh tế, từ đó làm cho mục tiêu chính sách trở nên tự duy trì.
Doanh nghiệp – mắt xích then chốt trong tư duy mới của BoJ
Không giống nhiều bài phát biểu truyền thống của NHTW, thông điệp của Thống đốc Ueda Kazuo dành phần đáng kể để nói trực tiếp với giới doanh nghiệp. Thông điệp rất rõ ràng: BoJ có thể tạo môi trường tiền tệ thuận lợi, nhưng chính doanh nghiệp mới là tác nhân quyết định thành công của chu kỳ tăng trưởng mới.
Trong bối cảnh lạm phát vừa phải, việc tích trữ tiền mặt, chiến lược từng giúp doanh nghiệp sống sót qua giảm phát, không còn là lựa chọn tối ưu. Thay vào đó, BoJ khuyến khích đầu tư vào con người, công nghệ và năng suất, đặc biệt là AI và tự động hóa nhằm đối phó với tình trạng thiếu lao động kéo dài.
Quan điểm này cho thấy BoJ đang mở rộng vai trò của mình từ một cơ quan điều hành tiền tệ thuần túy sang người kiến tạo khuôn khổ kỳ vọng cho toàn bộ nền kinh tế.
Một BoJ “bình thường hóa” nhưng không giống Fed hay ECB
Nhìn từ bên ngoài, việc BoJ nâng lãi suất có thể khiến nhiều nhà đầu tư liên tưởng đến chu kỳ thắt chặt toàn cầu. Nhưng cách BoJ lý giải động thái này cho thấy sự khác biệt sâu sắc trong tư duy chính sách.
So với các ngân hàng trung ương lớn như Cục Dự trữ Liên bang Mỹ (Fed) hay Ngân hàng Trung ương châu Âu (ECB), BoJ đang đối mặt với một bài toán khác. Trong khi Fed và ECB tập trung vào việc kiềm chế lạm phát cao bằng cách làm chậm tổng cầu, thách thức của BoJ là duy trì một chu kỳ tăng trưởng tiền lương và lạm phát vừa phải, sau nhiều thập kỷ giảm phát.
Chính vì vậy, BoJ nhấn mạnh sự linh hoạt trong điều hành: mọi bước đi trong tương lai đều gắn với giả định rằng kịch bản kinh tế cơ sở được duy trì. Lộ trình chính sách không được vạch sẵn, mà sẽ tiến hóa cùng diễn biến thực tế của nền kinh tế.
Bước ngoặt mang tính lịch sử
Bài phát biểu cuối năm của Thống đốc Ueda Kazuo có thể được xem là tuyên ngôn rõ ràng nhất về tư duy chính sách mới của BoJ kể từ khi Nhật Bản bắt đầu thoát khỏi giảm phát. Trọng tâm không còn là chống suy giảm giá cả bằng mọi giá, mà là xây dựng một nền kinh tế nơi tăng trưởng, lạm phát và tiền lương hỗ trợ lẫn nhau.
Đối với Nhật Bản, đây là một bước ngoặt mang tính lịch sử. Đối với thế giới, nó đặt ra một câu hỏi thú vị là, liệu mô hình “lạm phát đi kèm tăng lương” mà BoJ đang theo đuổi có thể trở thành hình mẫu cho các nền kinh tế già hóa khác trong tương lai hay không.
HM (Nguồn: BoJ)