Tiến trình hội nhập kinh tế và lĩnh vực ngân hàng đã tạo nền tảng quan trọng giúp Việt Nam thu hút một dòng vốn nước ngoài lớn vào nền kinh tế nói chung và ngành dịch vụ tài chính nói riêng, tạo điều kiện thuận lợi cho hệ thống ngân hàng nâng cao tính thanh khoản và tiếp cận các nguồn vốn có chi phí thấp trên thế giới. Bên cạnh đó là việc gia tăng cơ hội cho các nhà đầu tư nước ngoài gia nhập thị trường tài chính ngân hàng Việt Nam, giúp thúc đẩy quá trình chuyển giao công nghệ, kiến thức, năng lực điều hành và quản lý cấp cao.
Hội nhập kinh tế quốc tế đã trở thành xu thế tất yếu tại hầu khắp các nền kinh tế trên thế giới. Song hành với quá trình đó, nhiều cơ hội và thách thức đan xen. Hội nhập kinh tế quốc tế trong lĩnh vực ngân hàng được triển khai phù hợp với các định hướng lớn và chủ trương của Đảng, Chính phủ.
Nhân sự kiện quan trọng Quốc hội phê chuẩn Hiệp định Đối tác Tiến bộ và Toàn diện Xuyên Thái Bình dương (CPTPP) vừa qua cũng như trong không khí mùa xuân mới Kỷ Hợi, chúng ta cùng điểm lại kết quả tiến trình hội nhập kinh tế quốc tế của Đất nước nói chung và ngành Ngân hàng nói riêng trong bối cảnh tới nay, Việt Nam đã tham gia 13 FTA với tư cách quốc gia độc lập và là nước thành viên ASEAN, trong đó lĩnh vực ngân hàng luôn là một trong các lĩnh vực hợp tác quan trọng được các nhà đàm phán và đầu tư quan tâm.
1. Bối cảnh và tình hình hội nhập kinh tế quốc tế của đất nước thời gian qua
Có thể nói rằng, trong những năm qua, tình hình thế giới và khu vực có những chuyển biến hết sức nhanh chóng và sâu sắc với các thuận lợi và khó khăn đan xen. Nhiều yếu tố khó lường nổi lên làm tăng tính bất trắc trong môi trường kinh tế toàn cầu như cạnh tranh chiến lược giữa một số nước lớn như Mỹ - Trung, diễn ra quyết liệt, rủi ro trong tài chính tiền tệ quốc tế, sự biến động phức tạp giá hàng hóa cơ bản, bất ổn chính trị xã hội gia tăng, đặc biệt là chủ nghĩa dân túy mà nếu không có sự kiểm soát tốt có thể dẫn đến khủng hoảng kinh tế xã hội ở các nước này, tác động đến ổn định chính trị toàn cầu.
Cạnh tranh chiến lược về kinh tế quyết liệt và gay gắt hơn. Mỹ tiếp tục đẩy mạnh cạnh tranh, kiềm chế Trung Quốc trong nhiều lĩnh vực trong đó cạnh tranh kinh tế, thương mại là trọng tâm. Xu hướng đòi hỏi định hình lại các luật chơi khu vực và toàn cầu cũng như nhu cầu cải cách các định chế quốc tế như World Bank, Liên Hiệp Quốc... đang đặt ra những thách thức rất lớn đối với các thể chế đa phương trong vai trò trung tâm của hệ thống thương mại đa phương với các chức năng chính như giám sát thực thi đa phương và giải quyết tranh chấp.
Trong khi đó, việc toàn cầu hóa, liên kết kinh tế toàn cầu và khu vực tiếp tục được điều chỉnh. Mỹ chủ động thúc đẩy tạo dựng luật chơi thương mại mới thông qua hình thành mạng lưới các thỏa thuận FTA song phương hoặc nhiều bên mà Mỹ có vai trò trung tâm. Các nước lớn cũng tranh thủ tập hợp lực lượng thông qua liên kết, kết nối kinh tế. Đàm phán FTA được đẩy mạnh trên nhiều tầng nấc, hình thái đa dạng, trong đó việc hình thành các FTA khu vực và liên khu vực tiếp tục là trọng tâm xu thế FTA.
Là một nền kinh tế có độ mở cao với mức độ gắn kết ngày càng sâu rộng hơn với thế giới, các liên khu vực và khu vực quan trọng, những biến động tình hình kinh tế và chính trị thế giới đã, đang có tác động lớn và ngay lập tức tới các vấn đề trong nước. Đứng trước tình hình kinh tế chính trị như trên cũng như kế thừa quan điểm chỉ đạo về đối ngoại của các kỳ Đại hội trước đây, Đại hội XII của Đảng Cộng sản Việt Nam đã đưa ra chủ trương có tính bước ngoặt về đường lối đối ngoại trong điều kiện mới nhằm vừa đảm bảo tính đúng hướng của tiến trình hội nhập kinh tế quốc tế vừa giải quyết các thách thức; qua đó, xác định một số nội dung sau:
(i) Trước hết, Đảng ta xác định cần nhận thức đúng về xu thế của thời đại và cục diện thế giới, khu vực để có thể đưa ra các định hướng chỉ đạo và chính sách đúng đắn, kịp thời trên cơ sở lợi ích quốc gia - dân tộc;
(ii) Thứ hai, Đại hội XII của Đảng ta đã đặt ra yêu cầu nâng cao hiệu quả hoạt động đối ngoại, chủ động hội nhập quốc tế, giữ vững môi trường hòa bình và tạo điều thuận lợi để phát triển đất nước. Đảng ta xác định đây là một trong những giải pháp quan trọng để phát triển kinh tế - xã hội 5 năm 2016 – 2020. Nâng cao hiệu quả các hoạt động đối ngoại, tiếp tục đưa các mối quan hệ hợp tác đi vào chiều sâu. Triển khai mạnh mẽ định hướng chiến lược chủ động và tích cực hội nhập quốc tế. Nâng cao hiệu quả hội nhập kinh tế quốc tế, thực hiện đầy đủ các cam kết quốc tế, các hiệp định thương mại tự do thế hệ mới trong một kế hoạch tổng thể với lộ trình hợp lý, phù hợp với lợi ích của đất nước;
(iii) Thứ ba, về mục tiêu và nhiệm vụ của đối ngoại, Đảng ta đã xác mục tiêu tối thượng là bảo đảm lợi ích quốc gia - dân tộc, trên cơ sở các nguyên tắc cơ bản của luật pháp quốc tế, bình đẳng và cùng có lợi.
(iv) Thứ tư, Đại hội XII của Đảng tiếp tục khẳng định phương châm và định hướng lớn của hoạt động đối ngoại là “Đa dạng hóa, đa phương hóa trong quan hệ đối ngoại; chủ động và tích cực hội nhập quốc tế; là bạn, là đối tác tin cậy và thành viên có trách nhiệm của cộng đồng quốc tế”.
(v) Thứ năm, Đảng lãnh đạo thống nhất, Nhà nước quản lý tập trung đối với các hoạt động đối ngoại tạo nên diện mạo đa dạng với nội dung và hình thức phong phú của đối ngoại Việt Nam trong tình hình mới.
(vi) Thứ sáu, Đảng ta rất chú trọng hoạt động đối ngoại với các Đảng anh em, góp phần định hướng, giải quyết các vấn đề nảy sinh trong quan hệ giữa Việt Nam với một số nước, nhất là các nước láng giềng.
Ở cấp độ quốc gia, công tác đối ngoại đã và đang góp phần quan trọng nâng cao vị thế của Việt Nam trên trường quốc tế, đưa quan hệ của Việt Nam với các nước, nhất là các đối tác ưu tiên, quan trọng đi vào chiều sâu, ổn định, bền vững. Đến nay, Việt Nam đã thiết lập quan hệ đối tác chiến lược với 16 quốc gia, đối tác toàn diện với 11 quốc gia và quan hệ chiến lược đặc biệt với Lào và Campuchia. Các mối quan hệ đối tác chiến lược, đối tác toàn diện tiếp tục được thúc đẩy, phát huy được các mặt tích cực.
Chúng ta đã đẩy mạnh hội nhập quốc tế trên mọi mặt, tiếp tục phát huy vai trò tích cực tại các thể chế khu vực và toàn cầu, trong đó nổi bật là đã tham gia xây dựng Cộng đồng ASEAN vững mạnh, đoàn kết, hợp tác và tự cường. Công tác đàm phán và tham gia các hiệp định thương mại tự do luôn được quan tâm, thúc đẩy.
T.S Tô Huy Vũ, Vụ trưởng Vụ Hợp tác Quốc tế, NHNN – tác giả bài viết.
Sau hơn 10 năm ta chính thức gia nhập Tổ chức Thương mại Thế giới (WTO), một dấu mốc quan trọng trong tiến trình hội nhập và phát triển của đất nước nói chung và sự trưởng thành vượt bậc của ngoại giao đa phương Việt Nam nói riêng, Việt Nam tiếp tục khẳng định vị thế của đất nước với việc tham gia đầy đủ các sân chơi đa phương lớn nhất trên toàn cầu thông qua việc chủ động, tích cực vận động, thúc đẩy đàm phán và kí kết các Hiệp định thương mại tự do thế hệ mới. FTA đang được coi là trào lưu phát triển trong thời gian gần đây, đặc biệt trong bối cảnh Vòng đàm phán Doha năm 2018, cả thế giới đã có 673 FTA, trong đó có 459 FTA đang có hiệu lực.
Trong bối cảnh chung của thế giới, Đảng và Nhà nước ta đã có những chủ trương, quyết sách phù hợp với xu thế chung để Việt Nam tích cực hội nhập kinh tế quốc tế trên tất cả các phương diện đa phương, khu vực và song phương. Cho đến nay, Việt Nam đã hoàn thành đàm phán 13 FTA và đang đàm phán 03 FTA khác nhau. Theo định hướng được nêu tại Chiến lược tham gia FTA của Chính phủ, các FTA đã kết thúc đàm phán giúp kết nối thị trường của Việt Nam với các thị trường lớn và thuộc nhóm các nước đi đầu trong khu vực.
2. Tiến trình hội nhập kinh tế quốc tế ngành Ngân hàng
Hòa chung dòng chảy hội nhập của đất nước, hội nhập ngành Ngân hàng đóng vai trò quan trọng trong việc mở rộng và đưa quan hệ của ta với các nước đối tác phát triển theo chiều sâu, tạo lợi thế đan xen và đạt được nhiều kết quả tích cực và khá toàn diện. Có thể nói, tiến trình hội nhập kinh tế và lĩnh vực ngân hàng đã tạo nền tảng quan trọng giúp Việt Nam thu hút một dòng vốn nước ngoài lớn vào nền kinh tế nói chung và ngành dịch vụ tài chính nói riêng, tạo điều kiện thuận lợi cho hệ thống ngân hàng nâng cao tính thanh khoản và tiếp cận các nguồn vốn có chi phí thấp trên thế giới. Bên cạnh đó là việc gia tăng cơ hội cho các nhà đầu tư nước ngoài gia nhập thị trường tài chính ngân hàng Việt Nam, giúp thúc đẩy quá trình chuyển giao công nghệ, kiến thức, năng lực điều hành và quản lý cấp cao. Các yếu tố tích cực này là đòn bẩy quan trọng để ngành Ngân hàng phát triển hiệu quả và phù hợp với các thông lệ trong khu vực và quốc tế.
Về mở cửa thị trường ngân hàng: Là một thành viên kết nạp sau của WTO, Việt Nam đã mở cửa lĩnh vực dịch vụ ngân hàng, tài chính tương đối cao so với các nước có trình độ phát triển chung trong khu vực và thế giới. Tới nay, các ngân hàng nước ngoài được phép hiện diện tại Việt Nam dưới nhiều hình thức khác nhau, bao gồm: văn phòng đại diện, chi nhánh ngân hàng nước ngoài, ngân hàng liên doanh với số vốn góp nước ngoài không vượt quá 50% vốn điều lệ, công ty cho thuê tài chính liên doanh, công ty cho thuê tài chính 100% vốn nước ngoài, công ty tài chính liên doanh, công ty tài chính 100% vốn nước ngoài và ngân hàng 100% vốn nước ngoài.
Hệ thống pháp luật Việt Nam trong lĩnh vực ngân hàng không ngừng được hoàn thiện, đổi mới theo hướng thực thi đầy đủ các nghĩa vụ cam kết quốc tế về mở cửa thị trường, đối xử công bằng giữa nhà đầu tư trong nước và nước ngoài, đối xử tối huệ quốc và các nghĩa vụ bảo hộ đầu tư cơ bản khác. Những việc làm này cho thấy, Chính phủ và ngành Ngân hàng đã và đang cam kết mạnh mẽ trong việc xây dựng môi trường kinh doanh bình đẳng, minh bạch và công bằng cho cả các nhà đầu tư trong nước và nước ngoài.
Trong năm 2018, Ngân hàng Nhà nước (NHNN) tiếp tục thực hiện tốt vai trò là đại diện của nước CHXHCN Việt Nam tại các tổ chức tài chính quốc tế thông qua việc duy trì, phát triển quan hệ hợp tác với các tổ chức IMF/WB/ADB/AIIB và tham gia tích cực vào hoạt động của 2 ngân hàng quốc tế IIB, IBEC. NHNN đã phối hợp với các tổ chức tài chính quốc tế tiến hành công tác truyền thông về các chủ trương, chính sách mà Chính phủ Việt Nam kiên trì thực hiện với mục tiêu kiểm soát lạm phát, ổn định kinh tế vĩ mô.
NHNN tiếp tục triển khai tốt đối thoại chính sách giữa Chính phủ Việt Nam và các tổ chức tài chính quốc tế và phối hợp hiệu quả để giúp định hướng nguồn lực của cộng đồng quốc tế phù hợp với mục tiêu, ưu tiên trong các chiến lược, kế hoạch và chương trình phát triển kinh tế - xã hội của Việt Nam, đảm bảo hiệu quả hỗ trợ cao nhất. Thông qua đó, cơ chế điều phối giữa Chính phủ với các Tổ chức tài chính quốc tế cũng như giữa các nhà tài trợ quốc tế song phương và đa phương đã được thiết lập và tổ chức hiệu quả, tránh chồng chéo, trùng lắp. Từ đó các bên đã luôn lắng nghe, nâng cao hiểu biết, sự minh bạch và lòng tin lẫn nhau, và vị thế đối thoại của Việt Nam đã được nâng cao dần trong quan hệ hợp tác với các đối tác nước ngoài. Các hoạt động đối thoại được diễn ra thường xuyên và dưới nhiều hình thức, như thông qua các cuộc gặp cấp cao giữa lãnh đạo Việt Nam và lãnh đạo các tổ chức tài chính quốc tế, các cuộc tiếp xúc cấp bộ trưởng và nhiều cuộc họp cấp kỹ thuật. Kết quả đối thoại chính sách đã giúp phát huy vai trò làm chủ của Việt Nam, nâng cao năng lực xây dựng và hoạch định chính sách.
NHNN tiếp tục chủ động, tích cực nghiên cứu về cơ chế, chính sách, các công cụ cho vay…, để từ đó kịp thời nắm bắt cơ hội, đưa ra các đề xuất, định hướng hợp tác với các các tổ chức tài chính quốc tế nhằm huy động nguồn lực về vốn và tri thức cho phát triển KT-XH. Bên cạnh đó, Chính phủ Việt Nam và các các tổ chức tài chính quốc tế đã linh hoạt điều chỉnh các quy trình, cơ chế, chính sách nhằm hài hòa thủ tục, đáp ứng yêu cầu, hoàn cảnh và điều kiện cụ thể của mỗi bên để đảm bảo hiệu quả hỗ trợ cao nhất.
Về thúc đẩy các quan hệ hợp tác song phương, NHNN tích cực tăng cường và đẩy mạnh hợp tác song phương với các đối tác ở nhiều khu vực trên thế giới, triển khai nhiều sáng kiến và hoạt động mới, qua đó ngày một tăng cường vị thế cũng như thúc đẩy hợp tác với các ngân hàng trung ương (NHTW), cơ quan quản lý tiền tệ, ngân hàng các nước. NHNN cũng xúc tiến mạnh mẽ hợp tác trong khuôn khổ các sáng kiến/tổ công tác với các đối tác như Lào, Nga, Trung Quốc... Hoạt động của các khuôn khổ hợp tác này ngày càng đi vào thực chất, qua đó giúp các bên tăng cường hiểu biết và phối hợp xử lý các vấn đề liên quan nhằm thúc đẩy quan hệ giữa các NHTW, hệ thống ngân hàng Việt Nam với các nước, từ đó góp phần thúc đẩy quan hệ đầu tư, thương mại giữa các bên.
Trên bình điện đa phương, NHNN tiếp tục chủ động triển khai công tác hội nhập kinh tế quốc tế trong lĩnh vực ngân hàng, bao gồm: Tăng cường mối quan hệ hữu nghị truyền thống và hợp tác toàn diện giữa Việt Nam và các nước ASEAN, ASEAN+3, APEC thông qua các hoạt động/sáng kiến hợp tác tài chính, ngân hàng trong khuôn khổ tiến trình Hội nghị Bộ trưởng Tài chính và Thống đốc NHTW ASEAN, ASEAN+3, APEC; Phối hợp chặt chẽ và xem xét, phê duyệt các vấn đề quan trọng trong hoạt động của Trung tâm Đào tạo và Nghiên cứu NHTW các nước Đông Nam Á (SEACEN) ... Tại các diễn đàn này, NHNN đã và đang tham gia tích cực vào các phiên trao đổi, đánh giá về diễn biến kinh tế - tài chính, các phản ứng chính sách tại các quốc gia trong khu vực và trên thế giới để tham vấn, đề xuất những biện pháp chính sách phù hợp, góp phần thúc đẩy hợp tác kinh tế nhiều bên, mở rộng thị trường dịch vụ, tăng cường hợp tác tiền tệ - ngân hàng khu vực và quốc tế.
Một điểm nhấn đáng lưu ý đó là NHNN tiếp tục thực hiện tốt chủ trương về hội nhập quốc tế của Bộ Chính trị đề ra tại Nghị quyết số 22-NQ-TW, Nghị quyết 06-NQ-TW và các Chỉ thị 25 và 26 về hội nhập kinh tế quốc tế thông qua việc tích cực phối hợp với các đơn vị liên quan đàm phán, ký kết hoặc hoàn thiện thủ tục phê chuẩn và triển khai các FTA trong lĩnh vực ngân hàng như: Đàm phán, ký kết hoặc hoàn thiện thủ tục phê chuẩn và triển khai các FTA như: Hiệp định Đối tác Toàn diện và Tiến bộ xuyên Thái Bình dương (CPTPP), Hiệp định Thương mại Tự do Việt Nam - Hàn Quốc (VKFTA), Hiệp định Thương mại Tự do Việt Nam - EU (EVFTA), Hiệp định Thương mại Tự do giữa Việt Nam và Khối Thương mại tự do châu Âu (EFTA), Hiệp định RCEP, Hiệp định Thương mại Tự do Việt Nam - Israel (VIFTA), Hiệp định thương mại dịch vụ ASEAN (ATISA)...
Công tác hội nhập kinh tế quốc tế trong lĩnh vực ngân hàng đã được triển khai phù hợp với các định hướng lớn và chủ trương của Đảng, Chính phủ, tuân thủ nguyên tắc được nêu tại Nghị quyết số 06-NQ/TW Hội nghị TW 4 tháng 12: “Thực hiện tiến trình hội nhập kinh tế quốc tế, giữ vững ổn định chính trị - xã hội, nhằm tăng cường khả năng tự chủ của nền kinh tế, mở rộng thị trường, tranh thủ vốn, công nghệ, tri thức, kinh nghiệm quản lý, bảo đảm phát triển nhanh và bền vững, nâng cao đời sống nhân dân; bảo tồn và phát huy bản sắc văn hóa dân tộc; giữ vững độc lập, chủ quyền, thống nhất và toàn vẹn lãnh thổ; nâng cao uy tín và vị thế của Việt Nam trên trường quốc tế”.
3. Hiệp định CPTPP và ngành Ngân hàng
Xem tiếp tại đây: Tiến trình hội nhập kinh tế quốc tế ngành Ngân hàng
Theo TS. Tô Huy Vũ – Tạp chí Ngân hàng số 2+3/2019