Xu hướng thanh toán không dùng tiền mặt/thanh toán kỹ thuật số sử dụng ứng dụng di động thay cho tiền mặt ngày càng trở lên phổ biến tại Thụy Điển. Để đáp ứng sự phát triển này, vào năm 2022, NHTW Thụy Điển (Riksbank) đã thực hiện khảo sát thói quen thanh toán của người tiêu dùng làm cơ sở thu thập thông tin, dữ liệu phục vụ công tác hoạch định chính sách thúc đẩy phát triển thanh toán số gắn với đảm bảo an ninh, an toàn hoạt động thanh toán, đáp ứng nhu cầu của người dân, doanh nghiệp.
Thực trạng hoạt động thanh toán
Ở Thụy Điển, người dân ưa thích lựa chọn hình thức thanh toán kỹ thuật số trong các giao dịch mua sắm trực tuyến hàng ngày. Hầu hết người dân đều có quyền truy cập vào ứng dụng Swish - một dịch vụ thanh toán di động của Thụy Điển và các dịch vụ thanh toán di động khác cũng đang được sử dụng ngày càng nhiều, đặc biệt bởi những người trẻ tuổi; cùng với xu hướng số hóa sản phẩm, dịch vụ thanh toán với các quốc gia khu vực Bắc Âu như Na Uy và Đan Mạch. Theo khảo sát của Riksbank năm 2022 về thói quen thanh toán của người dân Thụy Điển, phần lớn các khoản thanh toán đều được thực hiện dưới hình thức kỹ thuật số thay vì sử dụng tiền mặt, được thúc đẩy mạnh mẽ bởi đại dịch Covid-19.
Là một trong những quốc gia phát triển kỹ thuật số nhất trên thế giới, 9/10 người Thụy Điển hiện sử dụng Internet hàng ngày và 3/4 người sử dụng định danh điện tử (ID) trên thiết bị di động. Báo cáo về Chỉ số xã hội và kinh tế số của Hội đồng Châu Âu năm 2022 đã xếp Thụy Điển đứng vị trí thứ tư, chỉ sau Phần Lan, Đan Mạch và Hà Lan. Theo khảo sát của Riksbank năm 2022, 34% người được khảo sát cho biết họ đã thanh toán bằng tiền mặt các tháng trước đó, giảm mạnh so với mùa xuân năm 2020, ngay trước khi đại dịch xảy ra, trong khi trước đó, tỷ lệ này chiếm đến 50%. Hơn 80% người được khảo sát đã trả lời là họ đã sử dụng Swish chủ yếu được sử dụng để thanh toán giữa các cá nhân hoặc mua hàng trực tuyến thay cho tiền mặt, so với chỉ 52% vào năm 2016. Qua đó cho thấy sự dịch chuyển từ tiền mặt sang dịch vụ Swish của người dân Thụy Điển những năm gần đây.
Giai đoạn 2018 -2022, tỷ lệ người dân mua sắm trực tuyến trong độ tuổi 65-84 đã tăng gấp đôi, từ 26% đến 55%. Việc thanh toán bằng điện thoại di động đang ngày càng trở lên thịnh hành. 95% người dân ở độ tuổi từ 15-65 đều tải ứng dụng Swish trên điện thoại di động, bên cạnh các ứng dụng thanh toán điện tử khác (như Apple Pay, Google Pay…) tích hợp thẻ ngân hàng với điện thoại di động, cho phép thanh toán được thực hiện bằng cách tiếp xúc điện thoại vào thiết bị đầu cuối thẻ. Theo Riksbank, cứ 4 người được hỏi thì có 1 người cho biết họ có quyền truy cập vào các dịch vụ thanh toán di động ngoài dịch vụ Swish, chỉ 16% cho biết họ không sử dụng dịch vụ. Đang chú ý, không giống như Swish được sử dụng rộng rãi bởi cả người trẻ tuổi và lớn tuổi, những người trẻ tuổi (18044 tuổi) có xu hướng sử dụng các dịch vụ thanh toán di động khác.
Hiện đại hóa các hệ thống thanh toán
Để thúc đẩy phát triển thanh toán kỹ thuật số, Riksbank đã xây dựng chiến lược hiện đại hóa các hệ thống thanh toán, hoàn thiện hành lang pháp lý tạo điều kiện cung ứng các sản phẩm, dịch vụ thanh toán an toàn, hiệu quả, thích ứng với sự phát triển của công nghệ và xu hướng số hóa dịch vụ thanh toán trên toàn cầu. Theo đó, một mặt Riksbank đang làm việc để đảm bảo rằng tiền mặt vẫn có thể tiếp tục được sử dụng trong tương lai, đồng thời phát triển một đề xuất kỹ thuật bổ sung, được gọi là dự án e-krona, trong đó Riksbank tích cực tham gia vào hợp tác quốc tế về tiền số NHTW (CBDC) và thanh toán xuyên biên giới.
(i) Đẩy mạnh hiện đại hóa các hệ thống thanh toán: Hầu hết các giao dịch thanh toán điện tử được thực hiện trên hệ thống RIX của Riksbank an toàn, thông suốt. Riksbank hiện đang phát triển và cung cấp một dịch vụ thanh toán mới với tên gọi RIX-INST, cho phép thanh toán tức thời các khoản thanh toán cá nhân bằng tiền của NHTW 24/7; để cung cấp dịch vụ, Riksbank sử dụng nền tảng kỹ thuật do hệ thống thanh toán châu Âu (Eurosystem) phát triển cho dịch vụ TARGET Instant Payment Settlement (TIPS). Bên cạnh đó, Riksbank cũng đang xem xét khả năng chia sẻ các hệ thống bổ sung với các nước châu Âu khác.
(ii) Phát triển RIX trở thành trung tâm của cơ sở hạ tầng thanh toán Thụy Điển: Ngoài thanh toán bằng thẻ ngân hàng, hầu hết các giao dịch thanh toán giữa các ngân hàng đều được thực hiện thông qua các tài khoản mà ngân hàng tham gia hệ thống RIX (phần lớn các giao dịch thanh toán ở Thụy Điển đều đi qua hệ thống của Riksbank). Hệ thống RIX gồm 02 cấu phần dịch vụ thanh toán chính: RIX-RTGS (cho các khoản thanh toán giá trị lớn và thanh toán bán lẻ tổng hợp) và RIX-INST (cho các khoản thanh toán tức thời của hệ thống Eurosystem TIPS. Ngoài ra, Riksbank có quyết định mang tính chiến lược về nghiên cứu khả năng sử dụng các nền tảng thanh quyết toán chứng khoán, T2 và TARGET-2 Securities (T2S) tương ứng.
(iii) Xem xét khả năng hệ thống RIX-INST để hỗ trợ thanh toán tức thời giữa các loại tiền tệ khác nhau: Hiện tại, TIPS chỉ cho phép thanh toán bằng cùng một loại tiền tệ, nghĩa là người trả tiền và người nhận tiền có tài khoản bằng cùng một loại tiền tệ. Do Riksbank sử dụng nền tảng TIPS của Eurosystem, Riksbank và NHTW châu Âu (ECB) hiện đang xem xét khả năng liệu TIPS cũng có thể được sử dụng để thanh toán giữa các loại tiền tệ khác nhau hay không, trong giai đoạn đầu giữa đồng Euro và krona Thụy Điển. Gần đây, Ngân hàng quốc gia Đan Mạch cũng đã quyết định tham gia hệ thống TIPS, trong khi Norges Bank đang xem xét khả năng tham gia hệ thống này.
(iv) Áp dụng chuẩn tin điện tài chính quốc tế ISO 20022 trong hoạt động thanh toán: Thanh toán kỹ thuật số dựa trên việc giao tiếp giữa các bên liên quan, do đó, các hệ thống thanh toán phải giao tiếp bằng cùng một “ngôn ngữ” chung. Trên khắp thế giới, các NHTW, ngân hàng và cơ sở hạ tầng tài chính sử dụng mạng SWIFT cũng như định dạng và tiêu chuẩn của nó để thực hiện các giao dịch thanh toán. So với trước đây, các tiêu chuẩn SWIFT có giới hạn, bao gồm lượng thông tin có thể được gửi cùng một giao dịch thanh toán, thì vào mùa thu năm 2020, SWIFT đã xây dựng chiến lược và lộ trình triển khai để chuyển sang định dạng ISO 20022 mới.
Theo kế hoạch, vào tháng 3/2023, Eurosystem sẽ chuyển sang áp dụng chuẩn ISO 20022 cho hoạt động thanh toán. Trên toàn cầu, quá trình chuyển đổi dự kiến sẽ kéo dài đến năm 2025, thời điểm SWIFT chấm dứt sử dụng định dạng và tiêu chuẩn cũ đối với thanh toán xuyên biên giới. Do đó, RIX-INST, ra mắt vào tháng 5/2022, sẽ áp dụng chuẩn ISO 20022. Việc áp dụng chuẩn ISO 20022 đã mở ra cơ hội xử lý thanh toán nhanh hơn và hiệu quả hơn giữa các quốc gia và các loại tiền tệ. Định dạng mới, bao gồm nhiều thông tin hơn, cũng có thể giúp nâng cao tính minh bạch và khả năng truy xuất nguồn gốc của các giao dịch thanh toán xuyên biên giới.
(v) Thanh toán bằng Swish sẽ bắt đầu được thực hiện thông qua hệ thống RIX-INST vào năm 2023: Hiện tại, các hộ gia đình và công ty sử dụng dịch vụ di động Swish để gửi và nhận lại các khoản thanh toán tức thời. Các giao dịch thanh toán bằng dịch vụ Swish được thực hiện thông qua tài khoản ngân hàng trong một hệ thống tư nhân có tên gọi BiR (Betalningar i Realtid). Kế hoạch này sẽ thay đổi vào năm 2023 khi các giao dịch thanh toán bằng Swish sẽ được thanh toán bằng hệ thống RIX-INST. Ưu điểm của việc này là thanh toán có thể diễn ra thông qua tài khoản của ngân hàng với Riksbank. Tiền trong tài khoản tại Riksbank, được gọi là tiền của NHTW, có vai trò làm giảm thiểu rủi ro trong quá trình thanh toán do Riksbank không thể phá sản. Một lợi thế khác cho các ngân hàng khi chuyển Swish sang RIX-INST vì đây là một cấu phần của hệ thống như dịch vụ thanh toán giá trị lớn RIX-RTGS, cho phép người tham gia chuyển thanh khoản giữa các dịch vụ khác nhau một cách dễ dàng hơn gần như 24 giờ, cũng như giúp người tham gia sử dụng dịch vụ giảm chi phí thanh khoản để thực hiện thanh toán tức thời.
Cải thiện hoạt động thanh toán xuyên biên giới
Để đạt được mục tiêu trên, Riksbank đã tích cực tham gia vào một số dự án quốc tế nhằm cải thiện năng lực quản lý, giám sát các hoạt động thanh toán xuyên biên giới, thông qua việc theo dõi, cập nhật số liệu thống kê về các giao dịch thanh toán quốc tế từ Thụy Điển sang các nước và ngược lại. Riksbank cho rằng hợp tác toàn cầu là điều kiện tiên quyết để hiện thực hóa mục tiêu này, trong đó Riksbank và các chủ thể khác trên thị trường thanh toán ở Thụy Điển phải đẩy mạnh hợp tác để hoạt động thanh toán xuyên biên giới hiệu quả hơn.
Riksbank đóng vai trò tích cực trong sáng kiến G20 về thanh toán toàn cầu. Cụ thể, vào tháng 11 năm 2020, các quốc gia G20 đã khởi động một Chương trình nghị sự kéo dài 5 năm liên quan đến hoạt động thanh toán xuyên biên giới. Chương trình nghị sự được chia thành 19 nội dung làm việc, 16 nội dung trong số này tập trung vào cách thức cải thiện cấu trúc hiện tại cho các luồng giao dịch thanh toán xuyên biên giới, 3 nội dung còn lại thuộc nhóm làm việc về Tương lai của hoạt động thanh toán, tập trung vào các giải pháp thanh toán hoàn toàn mới, như xem xét các tiền kỹ thuật số NHTW, tiền mã hóa (Stablecoins), và các nền tảng thanh toán đa phương… sử dụng để cải thiện tính hiệu quả của hoạt động thanh toán xuyên biên giới. Trong đó, Riksbank được giao trách nhiệm lãnh đạo nhóm làm việc này với tư cách một thành viên của Ủy ban Thanh toán và Cơ sở hạ tầng thị trường tài chính (CPMI) trực thuộc Ngân hàng Thanh toán Quốc tế (BIS).
Hiện nay, Riksbank đang tiến hành thử nghiệm thanh toán xuyên biên giới bằng e-Krona. Cùng với các NHTW Israel, Na Uy và BIS, Riksbank đã khởi động một dự án chung nhằm đánh giá cách thức sử dụng CBDC cho hoạt động thanh toán, chuyển tiền quốc tế. Mục đích của dự án là kiểm tra, đánh giá liệu việc liên kết các hệ thống CBDC (mô hình bán lẻ, bán buôn) các quốc gia khác nhau có khả thi về mặt kỹ thuật hay không. Dự án có thể giúp hiểu rõ hơn về cách thiết kế CBDC phù hợp cho hoạt động thanh toán xuyên biên giới. Riksbank đang tham gia như một phần của dự án e-krona và đang tiến hành thử nghiệm liên kết với môi trường thử nghiệm cho e-krona.
Khuyến nghị
Trên cơ sở kết quả khảo sát về thói quen sử dụng dịch vụ thanh toán năm 2022 và thực tiễn quản lý nhà nước trong trong lĩnh vực thanh toán tại Thụy Điển, Riksbank đã đưa ra một số nhận định và kiến nghị như sau:
Thứ nhất, một bộ phận người dân Thụy Điển hiện chưa tiếp cận được với phương thức thanh toán số mà vẫn phải sử dụng tiền mặt cho các giao dịch hàng ngày và đây là vấn đề Chính phủ và Quốc hội Thụy Điển cần giải quyết sớm. Cùng với đó, khả năng mua hàng hóa thiết yếu và các dịch vụ sử dụng tiền mặt cũng cần phải được pháp luật, các cơ quan chức năng bảo vệ.
Thứ hai, việc chuẩn bị cho dự án bổ sung một loại tiền số e-krona cần được tiếp tục trên cơ sở cập nhật quyết định liệu NHTW Châu Âu có khởi động giai đoạn hiện thực hóa hay không một đồng Euro kỹ thuật số vào tháng 9/2023. Đồng thời, nỗ lực của các bên liên quan nhằm củng cố khả năng phục hồi của thị trường thanh toán, thúc đẩy đổi mới sáng tạo trong hoạt động thanh toán là rất quan trọng.
Thứ ba, hoạt động thanh toán xuyên biên giới phải diễn ra nhanh hơn, an toàn hơn và chi phí hợp lý hơn. Do vậy, các NHTW cần tích cực tham gia vào một số hoạt động quốc tế, diễn đàn và dự án làm việc để cải thiện hiệu quả hoạt động thanh toán xuyên biên giới, góp phần đảm bảo an ninh tiền tệ và hỗ trợ tăng trưởng kinh tế.
Thứ tư, cần có quy định về định danh, xác thực danh tính điện tử (e-ID) do Chính phủ ban hành. Việc thiết lập quy định về định danh và xác thực điện tử sẽ thúc đẩy cạnh tranh trong thị trường thanh toán cũng như cung cấp quyền truy cập bình đẳng vào hệ thống e-ID cho tất cả các bên liên quan.
Thứ năm, kế hoạch chuẩn bị và tính liên tục, hoạt động thông suốt của các hệ thống thanh toán trong thường hợp gián đoạn là những vấn đề cơ bản đối với mọi thị trường thanh toán. Để tăng cường khả năng phục hồi của hệ thống thanh toán, các NHTW, tổ chức tài chính cần chú trọng đầu tư, đổi mới, nâng cấp các hệ thống thanh toán; thiết lập các quy định về an toàn, bảo mật, quản trị rui ro… trên cơ sở phù hợp với các thông lệ, chuẩn mực quốc tế./.
NMĐ (theo Riksbank 2022)